ÜNİTE: CÜMLE BİLGİSİ KONU: Yükleminin Yerine - E

ÜNİTE: CÜMLE BİLGİSİ
KONU: Yükleminin Yerine ve Yükleminin Türüne Göre Cümleler
ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi kurallı cümledir?
A) Doktor olmasını istiyor ailesi.
B) Dostlarını arayıp düğüne davet etti.
C) Nefisti bu pastaların tadı.
D) Kurtulamadın bazı alışkanlıklarından.
Çözüm :
Cümleler yüklemin yerine göre üçe ayrılır:
a. Kurallı cümle
b. Devrik cümle
c. Eksiltili cümle
Kurallı cümle : Yüklem cümlenin sonunda ise bu tür cümlelere kurallı cümle denir.
Şimdi seçenekleri inceleyelim:
A’ da “istiyor” , C’ de “ nefisti” , D’ de “kurtulamadın” yüklemleri cümlenin sonunda yer almadığı için bu
seçeneklerdeki cümleler kurallı cümle değildir. Ancak B seçeneğinde “davet etti” yüklemi cümlenin sonunda
olduğu için cümle kurallıdır.
2.
1. Ayrımız gayrımız hiçbir zaman olmadı.
2. Tükenmiş çocuklar yürümekten tabi ki.
3. Halka verdiği sözleri yapmak zorundalar.
4. Tüm gün radyo dinleyerek, dinleniyorum.
Yukarıdaki cümlelerin hangisi devrik cümledir?
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
Çözüm :
Devrik cümle: Yüklemi cümlenin başında veya ortasında olan; ama asla cümle sonunda olmayan cümlelerdir.
1. cümlede “olmadı” , 3. cümlede “zorundalar” , 4. cümlede “dinleniyorum” yüklemleri cümlenin sonunda yer
aldığı için kurallı cümledir. 2. cümlede ise “tükenmiş” yüklemi cümlenin başında olduğu için devrik cümledir.
3.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yüklemin yerine göre farklı bir cümledir?
A) Ailesine olan hasreti gün geçtikçe artıyor.
B) Belki inanırdım söylediklerine onu tanımasaydım.
C) Aklım mantığım kabul etmiyor onun yaptıklarını.
D) Başarıyı yakalayacağım bu yaptıklarımla.
Çözüm :
Yüklemin yerine göre cümleler dendiğinde kurallı ve devrik cümleler akla gelmelidir.Cümlelerde yüklemlerin
yeri belirlenip kurallı mı, devrik mi olduğuna karar verilmelidir.
İLKÖĞRETİM 7
82
TÜRKÇE
Şimdi bu bilgilere göre cümleleri inceleyelim:
A’ da “artıyor” yüklemdir.Yüklem cümlenin sonunda yer aldığı için kurallı cümledir.
B’ de ”inanırdım” yüklemdir.
C’ de “kabul etmiyor” yüklemdir.
D’ de “yakalayacağım” yüklemdir. Bu cümleler yüklemi cümlenin sonunda olmadığı için devrik cümledir.
Eksiltili cümle : Yüklemi bir sebeple yazılmayan, tamamlanmamış cümledir. Sonuna üç nokta konur.
Karşımıza uçsuz buçaksız ova ….
4.
Aşağıdakilerden hangisi eksiltili cümledir?
A) Yalan söylediğini anladığımda yüzü kızardı.
B) Seni her zaman çok sevdiğimi biliyorsun.
C) Marmara beyaz bir yelken.
D) Yaramazlık yapıyor çocuklar bahçede.
Çözüm :
Söz birliklerinin cümle olabilmesi için elbette içlerinde yüklem olmak zorundadır.Ancak bazen cümlede
yüklem bulunmayabilir.Cümlenin anlamını çekici kılmak, yorumu okuyucuya bırakmak için yüklem
yazılmayabilir; Bu tarz cümlelere tamamlanmamış “eksiltili” cümle denir.Cümleleri inceleyelim:
A’ da “yüzü kızardı” yüklemdir.
B’ de “biliyorsun” yüklemdir.
D’ de “yapıyor” yüklemdir.Bu nedenle tamamlanmış cümlelerdir.
C’ de ise yüklem olmaya uygun sözcük yoktur.Bu nedenle bu cümle eksiltili cümledir
Not: Eksiltili (tamamlanmamış) cümlelerin sonuna nokta değil, üç nokta ( … ) konur.
5.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yüklemin türüne göre farklı cümledir?
A) O günkü olayın tek şahidi bendim.
B) Her zaman onun istediği olmaz.
C) İstediği sadece küçücük bir evmiş.
D) Ali; hırslı, çalışkan, dürüst ve akıllıydı.
Cümleler yüklemin sözcük türüne göre ikiye ayrılır:
a. Fiil cümlesi: Yüklemi çekimli fiildir.
b. İsim cümlesi: Yüklemi ek eylem almış isim veya isim soylu sözcüktür.
İsim ve fiil cümleleri ile ilgili açıklamalar daha sonraki sorularda ayrıntılı yapılacaktır.
Şimdi cümlelerin yüklemlerini inceleyelim:
A’ da “bendim” ben + idim
zamir ek fiil
B’ de “olmaz” ol - maz
fiil kip eki
isim cümlesi
fiil cümlesi
(çekimli fiil)
C’ de “küçük bir evmiş” küçük bir ev
+ imiş
sıfat tamamlaması ek fiil
D’ de “akıllıydı” akıllı + idi
isim
ek fiil
TÜRKÇE
isim cümlesi
isim cümlesi
83
İLKÖĞRETİM 7
6.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi fiil cümlesidir?
A) Burası ona göre her yerden güzelmiş.
B) Adamın saçları beyazlarla doluydu.
C) Denize düşen yılana sarılır.
D) Elimdeki senin kitabındı.
Çözüm :
Fiil cümleleri: Fiillerin cümlede yüklem olmasıyla oluşan cümlelerdir.Fiillerin cümlede yüklem olması için kip
eki ve kişi eki alıp çekimli fiil durumuna gelmesi gerekir.
Şöyle gösterelim:
+
Fiil
kip eki
+
- di
- miş (geçmiş zaman)
- yor (şimdiki z.)
- acak, - ecek (gelecek z.)
- r (mez) (geniş z.)
- e,a (istek kipi)
- meli, malı (gereklilik kipi)
- se, -sa (şart kipi)
emir kipi (eki yok)
Örneklerle açıklayalım:
Onu aradım.
( ara – dı - m)
Evi yanmış.
( yan-mış)
Bize geliyor.
( gel-i-yor)
Seni arayacağım
(ara-y-acak - ım)
Hep geç kalırsın.
(kal -ır - sın)
Üniversitede okumalı.
( oku-malı)
Ben geleyim.
(gel-e-y-im)
Hemen git.
Keşke kalsa
( git) emir kipi
(kal-sa)
kip eki
f
kişi eki
1.tekil kişi – m
2. tekil kişi – n
3. tekil kişi –
1. çoğul kişi - k
2. çoğul kişi – niz
3. çoğul kişi - ler
kip e. kişi e.
kip e.
kip e.
kip e. kişi e.
kip e. kişi e.
kip e.
kip e.
kişi e.
Şimdi seçenekleri inceleyelim:
A’ da
B’ de
C’ de
D’ de
güzel – imiş
isim cümlesi
isim ek fiil
dolu – y – du
isim cümlesi
isim ek fiil
sarıl – ır
fiil cümlesi
kip eki
kitabın – idi
isim cümlesi
isim ek fiil
İLKÖĞRETİM 7
84
TÜRKÇE
7.
1.
2.
3.
4.
Eş dost, hepimiz onunla övünüyoruz.
Evlâtlarının her biri birbirinden hayırsızdı.
Yaşlı başlı, torun sahibi bir adam geldi.
Çocuklar ailelerinin yanında mutludur.
Yukarıdaki hangi iki cümle isim cümlesidir?
A) 1-2
B) 2-3
C) 3-4
D) 2-4
Çözüm :
İsim cümleleri: İsim ve isim soyundan sözcüklerin yüklem olmasıyla oluşan cümlelerdir. İsimler, kip ve kişi eki
alamazlar. İş, oluş, hareket bildirmezler. İsimler ancak ek fiil eki alarak cümlenin yüklemi olabilirler.
isim
ek fiil
sıfat
idi
zamir
imiş
edat
ise
+
geniş zaman şahıs ekleri
bağlaç
ünlem
tekil
çoğul
isim tamamlaması
-m
,
-iz
sıfat tamamlaması
-sin
,
-siniz
edat öbeği
-dir
,
-dirler
ikileme
Yukarıdaki açıklamaya göre isim ve isim türündeki tüm sözcük ve söz öbekleri ek fiil ile yüklem
olabilir.Örneklerle açıklayalım:
Çocuklar mutluydu.
( mutlu + idi )
isim
Saçları siyahmış.
( siyah+ imiş )
isim
Arabadaki bendim.
( ben + idim)
zamir
Kardeş gibiydik.
( gibi+idik )
edat
Gözleri deniz mavisiydi.
( deniz mavisi + imiş )
isim tamamlaması
Aldığım sarı çantaymış.
(sarı çanta + imiş)
sıfat tamamlaması
Her yan pırıl pırıldı.
( pırıl pırıl + idi )
İkileme
Bu örnek ve açıklamalardan sonra seçenekleri inceleyelim:
1. cümlede “övünüyoruz” yüklemdir.
övün-ü-yor - uz fiil,kip ve kişi eki alıp yüklem olduğundan fiil cümlesidir.
fiil
kip eki
kişi eki
3. cümlede “geldi” yüklemdir.
gel - di
fiil,kip ve kişi eki alıp yüklem olduğundan fiil cümledir.
fiil
kip eki
2. cümlede “hayırsızdı” yüklemdir.
hayırsız - idi
isim ek fiil alıp cümlenin yüklemi olduğundan isim cümlesidir.
isim
4. cümlede “mutludur” yüklemdir.
mutlu-idir
isim, ek fiil alıp cümlenin yüklemi olduğundan isim cümlesidir.
isim
TÜRKÇE
85
İLKÖĞRETİM 7
8.
Her yan mis gibi kokuyordu. Hanımelleri, güller açmıştı. İçimi ferahlatan bir havası vardı. Ellerimle
diktiğim fideler boy atmışlar. Bir tek yasemin çiçeği yoktu. Her yerden daha huzurlu ve mutluydum
burada.
Parçada kaç tane isim cümlesi kullanılmıştır?
A) 3
B) 4
C) 5
D) 6
Çözüm :
İsim cümleleri ile fiil cümlelerini ayrıt etmeyi şöyle kısa bir yolla yapabiliriz:
Cümleleri olumsuz yapalım.
Hazırlıklar bitti. → bitmedi
Her şey tamamdı. → tamam değildi.
Bir cümleyi olumsuz yaparken “-me,-ma” olumsuzluk eki kullanıyorsak cümle fiil cümlesidir.
Bir cümleyi olumsuz yaparken “değil” kullanıyorsak isim cümlesidir.
Parçadaki cümleleri inceleyelim:
Her yan mis gibi kokuyordu. → fiil cümlesi
kokmuyordu
Hanımelleri, güller açmıştı. → fiil cümlesi
açmamıştı
İçimi ferahlatan havası vardı → isim cümlesi
Ellerimle diktiğim biberler boy atmışlar. → fiil cümlesi
atmamışlar
Bir tek yasemin çiçeği yoktu. → İsim cümlesi
Her yerden daha huzurlu ve mutluydu. → isim cümlesi
mutlu değildim
Var sözcüğü eş sesli sözcüktür.
Var → bulunmak anlamı verdiğinde isimdir, isim cümlesi yapar. Olumsuzu yok ile yapılır.
→ ulaşmak anlamı verdiğinde fiildir. Fiil cümlesi yapar. Olumsuzu –me, -ma ile yapılır.
Elimde kitap vardı. (yoktu) isim cümlesi
(bulunuyordu)
Köye akşam vardık. (varamadık) fiil cümlesi
(ulaştık)
İLKÖĞRETİM 7
86
TÜRKÇE
1.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi yüklemin
yerine göre farklı cümledir?
A)
B)
C)
D)
2.
6.
A)
B)
C)
D)
Buzdolabımız yeni tamirden geldi.
Şimdiki çocuklar çok akıllı.
Sonunda anladım ne dediğini.
Telefonla görüşmesi bitince ben
arayacağım.
7.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yüklemin
türüne göre farklı cümledir?
1. Ağlamaktan gözleri kıpkırmızıydı.
2. Tören çok gösterişli oldu.
3. Üzüldüğümde beni arkadaşım teselli
etti.
4. Ünlü sanatçının konseri nefismiş.
8.
B) 2-3
C) 1-4
D) 2-4
9.
4.
5.
Beni görsen belki tanıyamazsın.
Çok geçerli bir sebebim var.
Dertli dertli vurdum sazın teline.
Orada çok güzel bir yer gördüm.
“Buraya çöp dökülmemesini söyledik.”
A)
B)
C)
D)
Şehir sanki derin bir uykudaydı.
Saçını süpürge etti çocuklarına.
Sen güzeldin bunların içinde.
Sormadın hâlini hatırını.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi kurallı fiil
cümlesidir?
10.
Devrik cümledir.
Fiil cümlesidir.
Olumlu cümledir.
Yüklem çekimli bir fiildir.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi devriktir?
A) Bir baharı, bir de seni çok sevdim.
B) Yaptıkları sonunda düşürdü onu
gözümden.
C) Kemik erimesine karşı tedbir almalıyız.
D) Her başarıdan sonra kendinizi
ödüllendirin.
A) Yazarımız Anadolu’yu eserinde
anlatıyor.
B) Kadının saçları oldukça bakımlıydı.
C) Başarılı olacaktım plânlı davransaydım.
D) Beni dinlemiyor bu çocuk.
TÜRKÇE
İLKÖĞRETİM
7
Aşağıdaki cümlelerden hangisi devrik
cümledir?
Yukarıdaki cümle için aşağıdakilerden
hangisi söylenemez?
Aşağıdaki cümlelerin hangisi devrik
isim cümlesidir?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerden hangisi devrik
cümledir?
A)
B)
C)
D)
Yukarıdaki hangi iki cümle isim cümlesidir?
A) 1-2
En güzel yanımla sen açtın aramı.
Beni kim arasın?
Sana daha nasıl yaranacağım?
Deli hasretine alışacağım.
A) Karşımızda geniş ve yemyeşil bir ova
vardı.
B) Geçen haftaki selden bir çok insan zarar
gördü.
C) Bana artık hiçbir şey teselli vermiyor.
D) Sanki kitlendi yüreğim onun bakışlarına.
A) Bütün arkadaşlarım doğum günümü
kutladı.
B) Her zaman ben sınıfın birincisiydim.
C) Bebeğin elleri küçük, minicikti.
D) Arkadaşımın evi derli topluydu.
3.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi devrik
cümledir?
87
İKÖĞRETİM
TÜRKÇE7
11.
15.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi kurallı
bir cümledir?
A) Bu kitabı daha önce okumuştum ben.
B) Burayı pek sevmezdi eskiden beri.
C) Geçmiş zamanlardan kalan aydınlık,
ipek gecelere iner sel gibi.
D) Yeşil rüyalarında hatıralar, mevsimler
boyunca çiçeklenirdi.
Sen benim yanıma gelirsen
Kıyamet olur
Bir damla gözyaşı okyanus boşluklarını
doldurur
Senin göz yaşların beş kıtayı eritirler
Hünerli ellerin yeni bir dünya yaratırlar
Gözlerimden milyonlarca yıldız çoğaltırsın
Milyonlarca defa bakabilmem için.
Yukarıdaki şiirde kaç tane kurallı cümle
vardır?
A) 2
12.
B) 3
C) 4
D) 5
“Diğerlerini peşinden sürüklemek isteyen,
başkalarının peşinden gitmesini bilmelidir.”
Bu cümle için aşağıdakilerden hangisi
söylenemez?
A)
B)
C)
D)
13.
Fiil cümlesidir.
Devrik cümledir.
Olumlu cümledir.
Yüklemi gereklilik kipindedir.
16.
A) Adam sigarasını yaktı, bir İstanbul
Dumanı
Kadın çantasını açtı, çantada İstanbul
B) Çocuk bir olta atmıştı denize gördüm.
Çekmeye başladı, oltada İstanbul
C) Ve İstanbul’ un ortasında
Bir nehir akıyordu içime
D) Mavi mavi bir hüzündü ayaklarımın altında
İşte İstanbul
Aşağıdaki cümlelerden hangisi kurallı
bir cümledir?
A) Kimsenin bilmediği bir yıldız gibisin
sen.
B) Titanik gibi oldu batışın.
C) Her türlü kötü ortamda yatmayı, yemeyi
ve uyumayı öğrenmelisiniz.
D) Hak edilenler gelir başa.
14.
“Neden Türkiye’ye dönmüyor bu aileler?
Türkiye ile bağları da kalmamış. Bana:
“Nasıl yapsak da dönsek?” diye
danışırlardı.Türkiye’ ye gelenlerde aradan
20 – 30 yıl geçtiği ve hiçbir tanıdığı ile
bağlantısı kalmadığı için kendini çok
yabancı hissediyor.Manen böyle perişan
olmuşlar; tüm bunlara râğmen maddi
anlamda hâli vakti yerinde çok insan
gördüm.”
17.
İLKÖĞRETİM 7
B) 5
C) 4
Aşağıdakilerden hangisi kurallı bir isim
cümlesidir?
A) Sildim bütün yıldızları gökyüzünden
Yerine gözlerini koydum gözlerini.
B) Yaşadığımız dünyada her şey yalan
değil.
Şu milyonlarca insanın hepsi de yalancı
değil.
C) Süzülüp mavi göklerden yere doğru
Omzuma bir beyaz güvercin kondu.
D) Her şey güzel görünürdü önceleri
Şehirler, insanlar, güneş deniz.
Yukarıdaki paragrafta kaç tane kurallı
cümle vardır?
A) 6
Aşağıdaki dizilerin hangisinde yüklemin
türü diğerlerinden farklıdır?
D) 3
88
TÜRKÇE
18.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi devrik
bir fiil cümlesidir?
22.
A) Ne yana baksam gecedir, karanlıktır.
B) O yaşamak kadar güzel kadın
Bana ölümü hatırlatıyor.
C) Gökyüzünde bir bir söndü yıldızlar
Bir karanlık geldi gittiğin yerden.
D) Büyülü sonbahar akşamlarında
Yaşanmamış hatıralar bilirim.
19.
A) Dünkü davette eğlenmedim.
B) Filim anlatıldığı kadar güzel değil.
C) Ne parası var, ne de borç alacağı bir
kimse var?
D) Sınavlarım yarın bitiyor.
23.
Aşağıdakilerden hangisi devrik bir isim
cümlesidir?
Aşağıdaki cümlelerden hangisi kurallı
bir fiil cümlesidir?
24.
A) Çaresizlik bir tek hançer gibi yalın
bütün umutların bağrına saplandı.
B) O bir başka mevsimdi, ilkbahardı.
C) Erkenden kalkmayacağı çok belliydi.
D) Tadı, rengi değişti birer birer her şeyin.
21.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi anlamca
olumlu bir isim cümlesidir?
A) Orada yok, yok.
B) Aradığım her şeyi bulabileceğim bir yer
değil!
C) Bu kadar hızlı konuşmamalısın.
D) Buraya neden gelmek istemediğini
söylemedi?
A) Üç gece uyku tutmadı gözlerimi.
B) Kaderde senden ayrı düşmek de varmış.
C) Ben kaderimi yaşıyorum, okyanuslarda
bir damla gibi.
D) Hangi sokaktan geçsem pırıl pırıldır
parke taşları.
20.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi olumsuz
bir fiil cümlesidir?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
aktarma cümlesi anlamca olumsuz bir fiil
cümlesidir?
A) “Sınavdan önce gezip tozmak varken,
ders çalışmayı kim düşünür?” diyordun.
B) “O artık benim için bir ölüdür.” demişsin.
C) Ali, pikniğe ben de geleceğim, dedi.
D) Onun için, sınıfın en güzel kızı değilmiş,
diyorlar.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi kurallı bir
isim cümlesidir?
A) İnsanlar bazı şeyleri yeni yeni anlamaya
başladılar.
B) Her ülkede bazı insanlara yabancı dil
öğretilir.
C) Türkçe matematik gibi bir dildir.
D) Türkçenin terim türetmede yetenekleri,
dünyadaki bütün dilciler hayran kalır.
TÜRKÇE
25.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi anlamca
olumlu bir isim cümlesidir?
A) Ben artık kimseye senden
bahsetmiyorum.
B) Ne arayanım var, ne soranım var.
C) Onun her çağrısında gidecek değiliz.
D) Bir zaman sevdiğin bu yabancı benim.
89
İLKÖĞRETİM 7
ÜNİTE: CÜMLE BİLGİSİ
KONU: Yapılarına Göre Cümleler
ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi basit yapılı değildir?
A)
B)
C)
D)
Dereler her mevsim çağlar burada.
Seninle arkadaş olmayı çok isterim.
Büyük, küçük herkes ona yardım etti.
Derslerinde her zaman başarılıydı.
Çözüm :
Basit yapılı cümle: İçinde sadece bir tane yüklem bulunan, yani bir tek iş, oluş, hareket bildiren, bir tek
hüküm taşıyan cümledir.Yüklemin isimden veya fiilden oluşması basit yapılı cümlenin özelliğini etkilemez.
Basit yapılı cümlede dikkat edilmesi gereken tek şey, bir yüklem olmasıdır.
Örneğin;
Kuşlar sürüler hâlinde uçuyor.Basit yapılı cümledir.
yüklem
Kuşlar
sürüler halinde uçmaya başladı.
fiilimsi yüklem
Bu cümlede “uçmaya” sözcüğü çekimli fiil olmasa da eylem adı olduğundan hareket bildirdiği için cümle
basit yapılı değildir. Basit yapılı cümlelerin içinde eylem adı olan sözcüklerin, hareket anlamlı (fiilimsi)
sözcüklerin olmaması gerekir. Şimdi cümleleri inceleyelim:
A’ da “çağlar” , C’de “yardım etti”, D’de “başarılıydı” yüklemdir. Bu cümleler tek yargı bildirdiği için basit
yapılıdır.
B’de “isterim” yüklem, “olmayı” hareket bildiren sözcük “fiilimsi” olduğu için cümle bileşik yalpıdır.
Yanıt B’dir.
2.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi sıralı cümle değildir?
A) Dışarıdan konuşmalar duyuluyor, dinler misin?
B) Kahvaltı yapmadan çıktı, parası da yoktu.
C) Bahçeler şenlenmiş; renk renk çiçekler açmış.
D) Sonsuzluğa uzanmayı kim istemez ki…
Çözüm :
Sıralı cümle: Anlamca birbirleriyle bağlantılı en az iki yargının, iki cümlenin, arka arkaya sıralanmasıyla
oluşan cümlelerdir. En az iki cümleden oluşan sıralı cümlelerde araya virgül ( , ) veya noktalı virgül ( ; )
getirilir.
Şema ile gösterirsek:
Örnek verelim:
2. cümle
Seni seviyor
; destekliyorum
1. cümle ;
yüklem
yüklem
1. cümle
2. cümle
Cümle sayısı ikiden fazla olabilir:
At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.
Y.
Y.
Y.
Y.
Anlamca birbirine bağlı dört basit cümlenin sıralanmasıyla olmuş sıralı cümlelerdir.
İLKÖĞRETİM 7
90
TÜRKÇE
3.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi bağlı cümledir?
A)
B)
C)
D)
Kaza anında ben de oradaydım.
Türk ordusuna güvenin, ordumuz güçlüdür.
Toplantı salonunu terk ettim ama pişman oldum.
Sanatçılar devlet tarafından desteklenmeli.
Çözüm :
Bağlı cümle: Anlamca birbiriyle bağlantılı en az iki cümlenin birbirine bağlanmasıyla oluşan cümlelerdir.Sıralı
cümlelerle benzerlik gösterirler.Aralarındaki tek fark; sıralı cümlede iki cümle arasına noktalama işareti ; bağlı
cümlede ise bağlaç girer.
bağlaç 2. cümle
Örneğin :
1. cümle
Sana yardım ederim
;
ancak bana güvenmelisin.
Bağlı cümle ile sıralı cümleyi bulmada şunu göz önünde bulundurursak kolaylık sağlarız. Cümlelerin arasına
virgül, noktalı virgül veya bağlaç yerine nokta koyduğumuzda iki bağımsız cümle elde ediliyorsa sıralı veya
bağlıdır.Seçenekleri inceleyelim:
1. cümlede “oradayım” tek yüklem olduğu için basit cümledir.
2. cümlede” güvenin” ve “güçlüdür” yüklemdir. Dolayısıyla iki yüklem iki cümledir. Bu iki cümle birbirleriyle
virgülle ayrıldığı için sıralı cümledir.
4. cümlede ”desteklenmeli” tek yüklem olduğu için basit cümledir.
3. cümlede ise; “terk ettim” ve “pişman oldum” yüklemdir. İki yüklem iki cümle demektir. İki cümle birbirine
“ama” bağlacı ile bağlandığı için bağlı cümledir. Yanıt C’dir.
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tek yargı vardır?
A) Kınalı kuzular meleşir, çiçekler açar şimdi.
B) Karısına yeni bir çamaşır makinesi aldı.
C) Bardağı eline aldı, sonra hızla fırlattı.
D) Kaybolan çocuk bulundu, annesine verildi.
Çözüm :
İçinde tek yargı olan cümleler basit cümlelerdir. Sıralı ve bağlı cümlelerde birden fazla yüklem olduğu için
birden fazla yargı vardır.
A’ da “meleşir” ve “açar” yüklemdir.
C’ de “aldı” ve “fırlattı” yüklemdir.
D’ de “bulundu” ve “verildi” yüklemdir.
Bu cümlelerde birden fazla yüklem vardır.
B’ deki cümlede ise sadece “aldı” yüklemi vardır.
5.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca diğerlerinden farklıdır?
A) Bu ovalar, bu deniz, bu yeşillik bizi büyüledi.
B) Ailesiyle birlikte her zamanki yerde tatil yaptı.
C) Kar yağıyor, köy yolları yine kapanacak.
D) Hastanede kimse onunla bu kadar ilgilenmedi.
Çözüm :
Cümlelerin yapısını bulurken, yüklem öncelikle bulunmalıdır. Yükleme göre cümleyi yapısı bakımından tahlil
edebiliriz.
A’ da “büyülendi”, “B’ de “tatil yaptı”, D’ de ”ilgilenmedi” yüklemdir. Bu cümleler birer yüklem bulunduğu için
basit yapılıdır.
TÜRKÇE
91
İLKÖĞRETİM 7
C’ de ise “yağıyor” ve “kapanacak” yüklem olduğu için iki cümle vardır. Bu cümleler birbirleriyle anlamca
bağlantılıdır. Aralarında virgül kullanıldığı için sıralı cümledir.
6.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde öge ortaklığı yoktur?
A) Evi temizledi, misafirleri için hazırladı.
B) Muhtar yaşlılar heyetini topladı, heyete kararlarını açıkladı.
C) Park yerleri doluydu, arabayı arka sokağa park ettim.
D) Okulda bilgi öğreniyor, eğitim alıyoruz.
Çözüm :
Sıralı ve bağlı cümlelerde en az iki yüklem vardır.Bu cümlelerde ögeler (özne, nesne, zarf tümleci, dolaylı
tümleç veya yüklem) ortak olabilir.
Örneğin:
İnsanlar sinemayı
özne
nesne
seviyor,
yüklem
takip ediyor.
yüklem
Bu cümlede özne de nesne de ortaktır.
Şimdi seçenekleri inceleyelim:
A’ da Evi
nesne
temizledi, ……… hazırladı. Nesne ortaktır.
yüklem
yüklem
B’ de Muhtar…… topladı,…… açıkladı. Özne ortaktır.
Özne
Y
Y
D’ de Biz
Özne
okulda …… öğreniyor, ….… alıyoruz. Özne ve dolaylı tümleç ortaktır.
D.T.
Y.
Y.
C’ de Park yerleri
Özne
7.
doluydu, arabayı arka sokağa park ettim. Ortak öge yoktur.
Y
nesne
D.T.
Y.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi devrik, olumsuz, basit, fiil cümlesidir?
A) Dolu dolu yaşıyor gençler hayatı.
B) Güzel bir pasta yaptı, misafirlerine ikram etti.
C) Ülkemizin ekonomisi düzelmiyor bir türlü.
D) Unutkanlığı yüzünden başına çok şey geldi.
Çözüm :
Cümlelerin özelliklerini şema olarak gösterelim:
Cümle
Yükleminin
yerine göre
Yükleminin sözcük
türüne göre
Anlamına göre
cümleler
Yapısına göre
cümle
a. Kurallı Cümle
b. Devrik cümle
c. Eksiltili cümle
a. Fiil cümlesi
b. İsim cümlesi
a. Olumlu cümle
b. Olumsuz cümle
c. Soru cümlesi
d. Ünlem cümlesi
a.Basit cümle
b.Sıralı cümle
c.Bağlı cümle
d.Birleşik cümle
Şimdi cümleleri değerlendirelim:
A’ da :
İLKÖĞRETİM 7
92
TÜRKÇE
Dolu dolu yaşıyor gençler hayatı. Yaşa-yor → yaşıyor (yor kip eki)
yüklem
Yüklem cümlenin ortasında olduğu için devrik cümledir. Çekimli fiil olduğu için fiil cümlesidir.
Cümlede sadece bir yüklem olduğu için basit yapılıdır. Olumlu cümledir.
B’ de :
Güzel bir pasta yaptı, misafirlerine ikram etti.
yüklem
yüklem
Bu cümlede iki tane yüklem olduğu için iki cümle vardır.Aralarında virgül olduğu için sıralı cümledir.
D’ de
Unutkanlığı yüzünden başına çok şey geldi.
yüklem
Cümlede tek yüklem olduğundan basit yapılıdır.Yüklemi cümlenin sonda olduğu için kurallı cümledir. “Geldi”
yüklemi çekimli fiil olduğu için fiil cümlesidir.Olumludur.
C’ de ise “Ülkemizin ekonomisi düzelmiyor bir türlü.”
yüklem
Yüklem cümlenin sonunda olmadığı için devrik, -me –ma, olumsuzluk eki aldığı için olumsuz cümledir.
“Düzelmiyor” çekimli fiil olduğu için fiil cümlesidir. Bu cümlede sadece bir yüklem olduğu için basit yapılıdır.
Yanıt C’ dir.
8.
“Tehlikeli oyunlar çocukların sakatlanmasına neden olmuyor mu?” cümlesinin özellikleri hangi
seçenekte doğru sıralanmıştır?
A)
B)
C)
D)
kurallı – olumsuz – soru – isim cümlesi
devrik – olumlu – soru – fiil cümlesi
kurallı – olumsuz – soru – isim cümlesi
kurallı – olumsuz – soru – fiil cümlesi
Çözüm :
Cümlenin özelliklerini bulmak için öncelikle yüklemi bulmalıyız.
…neden olmuyor mu? → yüklemdir.
Soru sözcüğü bulunduğu ve yanıt gerektirdiği için soru cümlesidir, olumsuzdur.
Yüklem cümlenin sonunda olduğu için kurallı cümledir. Yüklemi çekimli fiil olduğu için fiil cümlesidir.
TÜRKÇE
93
İLKÖĞRETİM 7
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi basit
yapılıdır?
A) Akşam sinemaya gitmeyi düşünüyoruz.
B) Ağlamayı bırak, keyfine bak.
C) Gönüllerde taht kurmak, sevilmek
zordur.
D) Çamaşırdaki lekeler güzel çıkmış.
5.
C) İçeri girin, size çay yapayım.
D) Kimsenin kalbini kırmadan durumu
açıkladım.
1. Araştırma yapılmış, haklı bulunmuş.
2. Dersimi iyi dinlemiş, ödevlerini
yapabilmiş.
3. Okulu bırakıp çalışmaya başladı.
4. Derdini söylemeyen derman bulamaz.
Yukarıdaki hangi iki cümle sıralı
cümledir?
2.
A) 1 – 2
B) 2 – 3
C) 3 – 4
D) 2 – 4
Aşağıdaki cümlelerden hangisi yapıca
faklıdır?
A)
B)
C)
D)
Konularını toplumdan almış bu yazar.
Şikâyetçi olsaydım keşke.
Kaç, kurtul, ben sana yetişirim.
Üstümden bir yük kalktı.
6.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi bağlı
cümle değildir?
A) Gülleri budadı ve sonucunda güller
çoğaldı.
B) Tüm arkadaşlarını aradı ve evine davet
etti.
C) Okula dönmeyi her şeyden çok istiyor.
D) Sonunda bize dert yandı; ama her şeyi
söylemedi.
3.
“Toprak kokusu yayılıyor etrafa, bu kokuyu
içime çekiyorum.” cümlesi ile ilgili
aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A)
B)
C)
D)
Sıralı cümledir.
Basit cümledir.
Bağlı cümledir.
Koşul cümlesidir.
7.
“Dereler çağlar bu mevsim, her yan pırıl
pırıldır.” cümlesinin yapısı ile ilgili
aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A)
B)
C)
D)
4.
Fiil cümlesidir.
Bağlı cümledir.
Basit cümledir.
Sıralı cümledir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi basit
yapılıdır?
A) Derse başlamak için seni bekliyoruz.
B) Annemin yemekleri nefis olur.
İLKÖĞRETİM 7
94
TÜRKÇE
8.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi yapıca
diğerlerinden farklıdır?
A)
B)
C)
D)
9.
12.
Arkadaşımı özledim ve onu aradım.
Gökte çok yıldız var.
Şarkının sözlerini ezberlemiş.
Sınıflar biraz kalabalıktı.
13.
Aşağıdaki atasözlerinden hangisi sıralı
cümle değildir?
A) At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan
kalır.
B) Anasına bak kızını al,kenarına bak
bezini al.
C) Sakla samanı, gelir zamanı.
D) El elin eşeğini türkü çağırarak arar.
15.
“Karadeniz insanı son derece cana yakındır.” cümlesinin yapısı ile ilgili hangisi
doğrudur?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerden hangisi sıralı
cümledir?
Aşağıdaki cümlelerin hangisi basit
yapılıdır?
A)
B)
C)
D)
Basit cümledir
Sıralı cümledir.
Bağlı cümledir.
Fiil cümlesidir.
16.
TÜRKÇE
Birleşik cümledir.
Basit cümledir.
Bağlı cümledir.
Sıralı cümledir.
A) Unuttuğumuz güzellikler var.
B) Neler istemez ki bu gönül.
C) Öğretmen ona kızdı, sonra da dışarı
çıkardı.
D) Babaannemleri ziyarete gitmek
istiyorum.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi bağlı
cümledir?
A) İltifatlar karşısında çok mutlu oldu.
B) Başını sokacak bir yer arıyor.
C) Sorunlarına çare aradı ve herkese
danıştı.
D) Tek başıma yemek yemeyi sevmem.
11.
A) Sevgi, yürekleri yumuşatır.
B) Borcum var, nasıl ödeyeceğim?
C) Dert ettiğimiz gibi olmadı.
D) Sana oraya gitmemeni söyledim.
“Kış hazırlığı yaptık ve erzaklarımızı
hazırladık.” cümlesinin yapısı
aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
14.
10.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi sıralı
cümledir?
95
Denizlerimiz günden güne kirleniyor.
İçeri gir ve bir kitap al.
Dün geldim buraya, yarın dönüyorum.
Çocuklar sevimlidir, ben çocukları
severim.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca
bağlı cümledir?
İLKÖĞRETİM 7
22.
17.
A) Yüreğimizi derinden sarsacak olaylar
yaşadık.
B) Kimseyi dinlemeden ne isterse yapıyor.
C) Öylesine sinirlendim ki bilemezsin; ama
öfkeme hakim oldum.
D) Aileden kimin ona ihtiyacı varsa onun
yardımına koşardı.
1. Her gün binlerce kaza oluyor.
2. Tanımadın mı beni; ben amcanım.
3. Her milletin bir öyküsü vardır.
4. Savaşın kötülüğünü biliyoruz, savaşa
karşıyız.
1. Tüm firmalara baktım; ama bilet
yoktu.
2. Önce şimşek çaktı, sonra yağmur
yağdı.
3. Kapılar kapanınca dışarıda kaldım.
4. Karanlığın içinde kayboldu, onu
göremedim.
Yukarıdaki cümlelerin hangi ikisi aynı
yapıdadır?
A) 1 – 2
B) 2 – 3
C) 3 – 4
D) 2 – 4
Yukarıdaki hangi iki cümle yapıca
basittir?
18.
A) 1 – 2
B) 1 – 3
C) 2 – 3
D) 2 – 4
23.
A) Kalemlik elimden kayınca yere düştü.
B) Tanıkları dinledi ama inanamadı.
C) Odaya girdim ve oda bomboştu.
D) Tavuğum derisini sevmem ve yemem.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi sıralı
cümledir?
A)
B)
C)
D)
Ben gözümle gördüğüme inanırım.
Oldukça güzel bir sitede oturuyor.
Eve git; hiçbir şeye elini sürme.
Arkadaşlık ilişkilerinde oldukça başarılı.
24.
19.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi basit
yapılı değildir?
25.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir
tek yargı vardır?
A) Konakta çok uzun yıllar yaşadılar.
B) Ben kuşlardan da küçüktüm, bir gece
vaktiydi.
C) Geçtim düşler sokağından, yalnız
geçtim.
D) Sevda geldi başa, katlanacağız.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi sıralı
cümledir?
A) İçim içimi yiyordu akşamdan beri.
B) Evrakları hazırladım, okula baş vurdum.
C) Konuşmayı, anlatmayı seviyor.
D) Yaşlı insanlara saygı duymak gerekir.
21.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca
farklıdır?
A) Aylar, yıllar geçiyor, akıllanmıyorsun.
B) Hayaller kuruyor, hiç çalışmıyor.
C) Yeter ki sen sev beni, yeter ki inan
bana.
D) Hazır yemek insanın midesine dokunur.
A) Aroma kokulu sabunları sevmiyorum.
B) Balığımız bir sağa bir sola yüzüyor.
C) Halkın sesi ol, onları anlat.
D) Pazar günleri akşama kadar uyurum.
20.
Aşağıdaki hangi cümle bağlı cümle
değildir?
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca
diğerlerinden farklıdır?
A) Arkadaşlarıyla parka gitti.
B) Çiçekler ne güzel açmış.
C) Bakkaldan hemen ekmek al.
D) Toplantı heyecanla başladı; ama kötü
bitti.
İLKÖĞRETİM 7
96
TÜRKÇE
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
ögelerle ayırmada yanlışlık yapılmıştır?
5.
A) Gözleri / iki karanlık kovuğu /
andırıyordu.
B) Ne yaptığını / nereden / bilebilirdim /
ben?
C) Günün ilk saatlerinde / serin bir boz
aydınlık / sarmıştı/ortalığı
D) Kendi öfkesi / ele / verdi / onu.
2.
A) Ben ırmağın kıyısında kayıp çocuk
bulduğumu söylemeye gelmiştim.
B) Buralı değilmiş, çok uzaklardan gurbete
gelmiş.
C) Oturduğum yerden hiçbir şey
göremiyordum.
D) Ayşe, ben geldikten az sonra çıkıverdi.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı
tümleç yoktur?
6.
A) Aşkıma saygı bekliyorum senden.
B) Bir acı türkü dinliyorum yelden.
C) Mevsimi geçti geçmiyorum senden.
D) Dereyi görmeden paçayı sıvama.
3.
“Hafta sonunda arkadaşımla kardeşi bize
geldi.” cümlesinin öge ayrımı
aşağıdakilerin hangisinde doğru
verilmiştir?
A) özne – zarf tümleci – dolaylı tümleç yüklem
B) zarf tümleci – dolaylı tümleç – nesne –
yüklem
C) özne – dolaylı tümleç – nesne – yüklem
D) zarf tümleci – özne – dolaylı tümleç –
yüklem
Aşağıdaki cümlelerden hangisi nesnesi
ortak bir sıralı cümledir?
A) Kişilerin arkadaşları, davranışlarını da
yönlendirir.
B) Uygunsuz arkadaş, kişiyi doğru yoldan
saptırır, kötülüğe sürükler.
C) Bir şeyin gerçek değeri, ihtiyaç anında
belli olur.
D) Yıllardır hediyelik eşya satıyordu,
işinden çok memnundu.
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi özne, zarf
tümleci ve yüklemden oluşmuştur?
7.
A) Gelecek nesil / sizlerin eserinizdir.
B) Kaybolan / günlerime / çok / acıdım.
C) Senin gibi düşüneni / hiç / görmedim.
D) Annesini kaybeden çocuk / durmadan /
ağlıyordu.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı
tümleç vardır?
8.
A) Başımıza gelecekleri önceden
bilemeyiz.
B) Akşamları hep ders çalışırım.
C) Hazıra dağlar dayanmaz.
D) Her güzelin bir kusuru vardır.
İLKÖĞRETİM 7 TÜRKÇE
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
ögelerine ayırmada yanlışlık yapılmıştır?
Aşağıdaki cümlelerden hangisi nesnesi
ortak bir sıralı cümle değildir?
A) Sıraları temizle, yerine çek.
B) Seni beğeniyor, her yerde övüyor.
C) Hediyeleri itinayla seçti, sahiplerine
verdi.
97
İLKÖĞRETİM 7
9.
D) Bu, sevda değil, bir büyük azap.
“Ben onu bahar akşamı tanımıştım.”
cümlesindeki isim tamlamasının görevi
aşağıdakilerden hangisidir?
13.
A) Onu nereye götürüyorsun?
B) Soruları nasıl buldun?
C) Bu hediyeyi kime aldın?
D) Buraya nereden geldin?
A) zarf tümleci
B) nesne
C) dolaylı tümleç
D) özne
10.
“O, halk şiirinden ustalıkla yararlanan ama
yeni şiirin özelliklerinden de uzaklaşmayan
bir şairdi.” cümlesinin öge dizilişi
aşağıdakilerden hangisinde doğru
verilmiştir?
14.
15.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
vardır?
A) Bu kadar yorgunluktan sonra iyi bir tatili
hak etmişti.
B) Dostun iyisi kara günde belli olur.
C) Her yiğidin gönlünde bir arslan yatar.
D) Her iyi şeyin hoşa gitmeyen bir yanı
vardır.
12.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
ögelerine ayırmada yanlışlık yapılmıştır?
A) Yanımızdan geçen/kamyonlara/bakıyor.
B) Badem ağaçları/ben gittiğimde/
çiçeklenmişti.
C) Açık ve durgun havalarda/balık/avlanır.
D) Başına gelenleri/ayrıntısıyla/anlattı.
A) özne,dolaylı tümleç, yüklem
B) özne, zarf tümleci, yüklem
C) özne, nesne, yüklem
D) özne, yüklem
11.
D) Kötü huylular, kendilerinin ardından
gelenleri de olumsuz etkiler.
Aşağıdaki sorulardan hangisi dolaylı
tümleci buldurmaya yönelik değildir?
“İnsan, mesleğinin sıkıntılarını yük olarak
görmemeli.”
Yukarıdaki cümlede aşağıdaki ögelerden
hangisi yoktur?
A) özne
B) nesne
C) dolaylı tümleç
D) zarf tümleci
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
vardır?
A) İnsanı yücelten duygular, onu insan
yapan özelliklerdir.
B) Her ailenin geçim düzeyi farklıdır.
C) Herkes aynı bilgi düzeyinde olsaydı bazı
işleri yapan veya yapmak istemeyen
bulunamazdı.
İLKÖĞRETİM 7
16.
“Eller toprağı sessiz sessiz, bir yaşlı adam.”
Yukarıdaki cümlede aşağıdaki
sorulardan hangisine yanıt yoktur?
98
TÜRKÇE
A) Kim?
17.
B) Nasıl?
C) Nerede?
D) Neyi?
“Dolunayın süzülüşünü hayretle
seyrederim.”
22.
Yukarıdaki cümlenin ögeleri
aşağıdakilerden hangisinde sırasıyla
verilmiştir?
A) özne – nesne – yüklem
B) özne – yüklem
C) özne – zarf tümleci – yüklem
D) nesne – zarf tümleci - yüklem
A) nesne – özne – yüklem
B) nesne – zarf tümleci – yüklem
C) özne – zarf tümleci - yüklem
D) zarf tümleci – dolaylı tümleç – yüklem
23.
18.
24.
21.
25.
“Kadıncağız, kimseye bir şey söylemeden
anahtarları çantadan çıkarıyor.”
cümlesinin ögelerini bulmak için
yükleme aşağıdaki sorulardan hangisi
sorulmaz?
A) nasıl?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı
tümleç vardır?
A) Dereler her mevsim coşar.
B) Dünyada sebepsiz hiçbir şey yoktur.
C) Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı vardır.
D) Emeksiz yemek olmaz.
“ Söylediklerimi hiç tereddüt etmeden kabul
etti.” cümlesinde altı çizili bölüm
cümlenin hangi ögesidir?
A) zarf tümleci
B) nesne
C) dolaylı tümleç
D) özne
20.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
yoktur?
A) Herkes sırası gelince gördüğü iyiliğin
karşılığını vermelidir.
B) Herkes başkalarına güzel öğütler
verebilir.
C) Bazı davranış biçimleri toplumun
koyduğu kurallar ile doğru orantılıdır.
D) İnsan, elindekinin kıymetini bilemez.
“Dedem bu işlerden elini eteğini çekmeden
işin püf noktalarını babama öğretmiş.”
cümlesinde altı çizili bölüm cümlenin
hangi ögesidir?
A) özne
B) zarf tümleci
C) nesne
D) dolaylı tümleç
19.
“Resim, insanın kendini en iyi anlatma
biçimidir.” cümlesinin ögeleri hangi
seçenekte doğru sıralanmıştır?
“Yaşamak, teknolojiyle birlikte kolaylaşıyor.”
cümlesinin ögelerinin sıralanışı
seçeneklerin hangisinde doğru
sıralanmıştır?
A) özne – zarf tümleci - yüklem
B) özne – nesne – yüklem
C) nesne – zarf tümleci - yüklem
D) özne – dolaylı tümleç – yüklem
B) kim?
C) kime?
D) nereden?
“Savaş, insanları her zaman mutsuz eder.”
cümlesinin ögeleri seçeneklerin
hangisinde doğru sıralanmıştır?
A) özne – zarf tümleci – nesne – yüklem
B) nesne – özne – zarf tümleci – yüklem
C) özne – nesne – dolaylı tümleç – yüklem
D) özne – nesne – zarf tümleci – yüklem
TÜRKÇE
99
İLKÖĞRETİM 7
1.
5.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi sadece
özne ve yüklemden oluşmuştur?
A) Çocuklar, yan evin bahçıvanını
kızdırıyorlar.
B) İnsanların olumlu fikirleri etkili oldu.
C) Elinde bir tavlayla etrafta geziyor.
D) Yolları, küçük parke taşlarıyla
döşemişler.
2.
A) Sarı kalemi çantama koymayı unuttum.
B) Annem sarı kalemden bana da aldı.
C) Bize hediye olarak sarı kalem almış.
D) Yere düşen sarı kalemdi.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf
tümleci yoktur?
6.
A) Akşamları sahilde bir saat yürürüm.
B) Derin kuyuya iyice yaklaşarak kuyunun
içine baktık.
C) Dizinin yeni bölümleri de yayınlanacakmış.
D) Veliler, gösteride çocuklarını keyifle
izlediler.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı
tümleç vurgulanmıştır?
A) Uyuz köpek havlayarak uzaklaştı.
B) Bu tatile lütfen beni de götür.
C) Yemyeşil ovalar bizi büyüledi.
D) Arkadaşım birazdan uçaktan inecek.
7.
3.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “sarı
kalem” söz öbeği belirtili nesne
görevinde kullanılmıştır?
1. Kapıyı konuşmaları dinledikten sonra
yavaşça kapadı.
2. Tabakları kırmadan dolaba yerleştirdi.
3. İki genç nikâhlarının olduğu gün çok
mutluydular.
4. Patatesleri çuvaldan tezgâha aktardı.
“Aklındaki tüm düşünceleri ona verilen
kâğıda yazdı.” cümlesinde altı çizili
bölüm cümlenin hangi ögesidir?
A) belirtisiz nesne
B) zarf tümleci
C) belirtili nesne
D) dolaylı tümleç
Yukarıdaki cümlelerin hangi ikisinde
dolaylı tümleç kullanılmamıştır?
A) 1-2
B) 2-3
C) 1-3
D) 2-4
8.
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
yüklem uyumu yoktur?
A) Mimarlar / bu yeni sitenin plânlarını /
hazırladılar.
B) Resim sergisini gezenler / hayranlıklarını
/ gizleyemediler.
C) Öğretmen, / çocukların / gözlerine /
içtenlikle / gülümsedi.
D) Kedicik / çok acıktığı için / sabaha kadar
/ miyavladı.
A) Köylü kadınlar renkli ipliklerle oyalar
işliyorlar.
B) Siyah bir çanta almayı düşünüyorum.
C) Bazı kimseler ailelerinin söylediklerini
yapmıyorlar.
D) Arabalar bu sokaktan hızla geçiyor.
İLKÖĞRETİM 7
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ögelere
ayırmada yanlışlık yapılmıştır?
100
TÜRKÇE
9.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinin ögeleri
dolaylı tümleç – nesne – özne – yüklem
şeklinde sıralanmıştır?
13.
A) Evin sıvaları dökülmüş, camları
kırılmıştı.
B) Adana ve Yalova’ da buldukları
bombaları fünye ile patlattılar.
C) Eve, annemin yanına, gideceğim.
D) Onu, hayatımı mahveden kişiyi, bir daha
görmek istemiyorum.
A) Bana sırtını dönerek konuşmasına
kızdım.
B) Kaçan kediyi çocuklar yakaladı.
C) Ortalığı dağıtan çocuğa annesi kızdı.
D) En güzel yere beni öğretmenim oturttu.
10.
“İnsan, hedeflediğinden daha yüksek bir başarıyı elde edemez.” cümlesinin ögelerinin doğru sıralanaşı seçeneklerin
hangisinde doğru verilmiştir?
A)
B)
C)
D)
11.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
açıklayıcısıyla birlikte verilmiştir?
14.
özne – nesne – yüklem
nesne – özne – yüklem
özne – zarf tümleci – yüklem
özne – dolaylı tümleç – yüklem
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özneyüklem uyumu yoktur?
A) Çocuklar ellerindeki dondurmayı zevkle
yiyorlar.
B) Bir yandan gitar çalıyor, bir yandan şarkı
söylüyor.
C) Koltuklar halıyla uyum sağlamışlar.
D) Yapraklar rüzgârla sallanıyordu.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ögelere
ayırmada bir yanlışlık yapılmıştır?
A) Tepedeki/selvi ağaçları sert olmayan/
ama serin ve kokusuz rüzgârda/
kıpırdanıyordu.
B) Kitabı ve yazarını hiç küçümsemediğini/
söyledi.
C) Başka öğrenci mekânlarında da etrafına
gençleri toplamaya çalıştığı/belirlenmişti.
D) Gazetelerdeki ilânları / tüm dikkatini
vererek / her gün / okur.
15.
1.
2.
3.
4.
Seni andık dün gece arkadaşlarla.
Biçimli kesilmiş saçları vardı.
Küçük çocuklara şeker verdi.
Konakta oturanlar her yaz adaya giderdi.
Yukarıdaki hangi iki cümlede zarf
tümleci yoktur?
A) 1-2
12.
B) 2-3
C) 3-4
D) 1-4
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ögelere
ayırmada nesne doğru olarak
gösterilmemiştir?
A) Kollarımda / hafif bir gece serinliği /
hissediyorum.
B) Kendine özgü dil, biçim ve dünya /
kurmuştur / bütün şiirlerinde
C) Oyalayıcı bir şey / yazmaktansa
kopkoyu / bir karamsarlığı / yeğlerim.
D) Elindeki dosyaları o masadan bu
masaya gezdiren adamı / hayranlıkla /
izledim.
TÜRKÇE
16.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
vurgulu öge değildir?
A) Şimdi size şaşırmayacağınız bir haber
vereyim.
B) Seni ne kadar çok özlemişiz.
C) Eski günleri hatırladık yine.
D) Tahtadaki yazıyı okuyamadı.
101
İLKÖĞRETİM 7
17.
“Vapurlar, daha gün doğmadan maviliğe
ilerliyor.” cümlesinin ögelerinin sıralanışı
hangi seçenekte doğru sıralanmıştır?
21.
A) özne – zarf tümleci – nesne – yüklem
B) özne – zarf tümleci – dolaylı tümleç yüklem
C) nesne – zarf tümleci – dolaylı tümleç yüklem
D) zarf tümleci – dolaylı tümleç – nesne –
yüklem
A) karşı köyde
B) karşı köyde yaşayanları
C) yaşayanları
D) köyde yaşayanları
22.
18.
“Karşı köyde yaşayanları güzel bir törenle
karşıladık.”cümlesinin nesnesi hangi
seçenekle doğru gösterilmiştir?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı
tümleç isim tamlamasından oluşmuştur?
A) Zamanın geçmesini istemiyorum şimdi.
B) Pastanın altı henüz pişmemiş.
C) Kalemin ucu kırılmış, yazamadım.
D) Kapının aralığından tüm konuşulanları
duydum.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem
sıfat tamlamasıdır?
A) Hayatını zorluklarla devam ettiriyordu.
B) Sen bizi dün yemeğe mi çağırdın?
C) Eliyle beni gösterdiğini gördüm.
D) Küçük kuzu, kara gözlüydü.
23.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi sadece
nesne ve yüklemden oluşmuştur?
A)
B)
C)
D)
19.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
vurgulanmıştır?
A) Pazara annesiyle birlikte gitmişler.
B) Arkamı döndüğümde küçük serçe
uçmuştu.
C) Ne söylediysem Ali’yi ikna edemedim.
D) Çok hareketli bir çocuk olduğu için
şikâyet ediyordu.
24.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gizli
özne kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
Kadınlar dertleşiyor, ağlaşıyorlar.
Sabah erkenden yola çıkacaklar.
Şapkalı adam tüm olanları anlattı.
İki ülkenin liderleri dostluk gösterisi
yaptı.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
yüklem uyumu yoktur?
“Ben bir balık misali denizlerde
yüzebilsem.” cümlesinde altı çizili bölüm
cümlenin hangi ögesidir?
A)
B)
C)
D)
A)
B)
C)
D)
25.
20.
Bir martı olsam, göklerde uçsam.
Bu kitapları dolaba koymayı unutma.
Bana sormadan buradan gitme.
Kıpkırmızı, ağlamaklı gözlerle kapıyı
açtı.
Mavi elbise sana çok yakışmış.
Sokaktan bağrışmalar yükseliyorlar.
Kalabalıkta gözden kayboldu çocuk.
Kulakları iyi işitmiyor dedemin.
İLKÖĞRETİM 7
102
özne
zarf tümleci
dolaylı tümleç
yüklem
TÜRKÇE
1.
“Ali, sınıfın en başarılı öğrencilerinden
biridir.”
5.
cümlesinin yüklemi hangi seçenekte
doğru verilmiştir?
A) biridir.
B) öğrencilerden birdir.
C) sınıfın en başarılı öğrencilerinden biridir.
D) başarılı öğrencilerinden biridir.
2.
A) Bilim adamı hem eleştirici hem de tüm
eleştirilere açık olmalıdır.
B) Ancak eksik ve asılsız konular
gerçekleşmemiş düşünceler karşısında
sessiz kalmamalıdır.
C) Böyle hareket ederse veya edilmesini
kolaylaştırırsa bilim kapıları aralanır.
D) Aydın, çağını ve kendini aşmış zinciri
kırmış insandır.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi bağlı
cümledir?
A) Işığı önce yaktı, sonra kapadı.
B) Bunu yapmam ama başka türlü yardım
ederim.
C) Koş, anneme haber ver.
D) Televizyonda seni seyrettim.
3.
6.
Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde gizli
özne yoktur?
A) Allah aşkına beni bir dinle!
B) Canım benim, seni özlemişim!
C) Yaramaz, yine gelmiş?
D) Gel, şimdi seni anneme söylerim yoksa!
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ögelere
ayırmada yanlışlık yapılmıştır?
A)
B)
C)
D)
4.
Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde
“Betimleme yapan yazara itiraz edemeyiz.
Oysa bir bilim adamının ulaştığı sonucu
çoğu kez denetleyebiliriz.” parçasında altı
çizili bağlacın özelliğini gösteren bir
bağlaç bulunur?
İki önemli konuğu / dün / misafir ettik.
Köpeğin tüylerinin / rengi / çok / güzeldi.
Başarıyla tamamladığı eğitimi / bitti.
Hediyeleri / konuklara / biz / verdik.
7.
Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde
isimleşmiş ünlem yoktur?
A) Kadıncağızın ahını aldı hepsi.
B) Ona bakma, ahı gitmiş vahı kalmış.
C) Kızdırma beni ahı vahı bırak.
D) Oh, ne güzel memleket.
“İstanbul pek çok şairin ilham kaynağıdır.”
cümlesinin özellikleri hangi seçenekte
doğru sıralanmıştır?
A)
B)
C)
D)
TÜRKÇE
8.
olumlu – basit – kurallı – fiil cümlesi
olumsuz – sıralı – devrik – isim cümlesi
olumlu – basit – kurallı – isim cümlesi
olumlu – bağlı – kurallı – isim cümlesi
103
“Bu güzel haberi ona söylemeliyiz.”
cümlesinde adıl, cümlenin hangi öğesi
durumundadır?
A) Özne
B) Dolaylı tümleç
C) Nesne
D) Yüklem
İLKÖĞRETİM 7
9.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
vurgulanmıştır?
13.
A) Unuttuğumuz değerleri şimdi hatırladık.
B) Küçük çocuk balonları yastığın altına
sakladı.
C) Kolay soruları hemen yaptım.
D) Altın kolyeyi sana ben aldım.
A) Sanat insanların yaratılan doğayı tekrar
yaratmasıdır.
B) Müzik evrensel bir dildir.
C) İyi bir dil insanın başarılı olması içindir.
D) Yeni bir dil insanı geliştirir.
14.
10.
“ Yeterli şekilde beslenmeyi ihmâl
ediyorsun.”
cümlesinin özellikleri hangi seçenekte
doğru sıralanmıştır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisi olumlu,
devrik, isim cümlesidir?
A) Spor haberlerini hep önce okurum.
B) Çocuklar çikolatalı dondurmaya
bayılıyor.
C) Güzel gözlüydü benim kuzum.
D) Sözlerinde hiçbir gerçeklik yoktur.
15.
11.
Aşağıdaki cümleler yükleminde göre
sınıflandırılırsa hangi cümle dışta kalır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ögelere
ayırmada yanlışlık yapılmıştır?
A) İhtiyar boyacı / sandığını omuzlayıp /
uzaklaştı.
B) Dudaklarındaki / gülümseme / hiç /
eksilmedi
C) Teklifimi / hiç kimse / kabul etmedi.
D) Kuru dallar yandıkça / hafif bir çıtırtı /
duyuldu.
“Kalıcı eserler yaratmak sanatçıyı
ölümsüzleştirir.” cümlesinin öğe dizilişi
hangi seçenekte doğru verilmiştir?
A) özne – zarf tümleci – yüklem
B) nesne – nesne – yüklem
C) özne – nesne – yüklem
D) zarf tümleci – nesne – yüklem
16.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
yoktur?
A)
B)
C)
D)
12.
17.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi basit,
olumlu, isim cümlesidir?
104
Sert elma yemeyi seviyorum.
Araba oldukça iyi park edilmiş.
Filmleri zevkle seyrettim.
Büyüyünce avukat olmak istiyor.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi sıralı
cümledir?
A)
B)
C)
D)
A) İlaçlarını hemen almalısın.
B) Film harikaydı bu kez.
C) Ellerine sağlık, güzel olmuş.
D) Ders vermeye devam etti.
İLKÖĞRETİM 7
olumlu – kurallı – fiil cümlesi
olumsuz – kurallı – fill cümlesi.
olumlu – kurallı – isim cümlesi
olumsuz – devrik – fiil cümlesi
Birkaç kilo üzüm aldım.
Aydın’ın inciri meşhurdur.
Evi yıktırdı, yeniden yaptırdı.
Ülkemizde çok güzel yerler var.
TÜRKÇE
18.
A)
B)
C)
D)
19.
22.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi fiil
cümlesidir?
Balkona çıkıp güneşlendi.
Adam yalancının tekiydi.
Arada olan tek camdı.
Her şey böyle güzeldi.
A) Ödevlerini nasıl bitirdi?
B) Ödevlerini hemen mi bitirdi?
C) Ödevlerini hemen bitirmez mi?
D) Ödevlerini hemen bitirmez.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi basit
cümle değildir?
23.
A)
B)
C)
D)
20.
Öğretmenimiz çok yoruldu, biraz oturdu.
Karışık renkli bir örtü serdi.
Bugün rüzgar çok şiddetli esiyor.
Harika çocuklar yetişiyor.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi basit
yapılıdır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yükleminin türüne göre farklı cümledir?
24.
Sanatçının hayali okuyucuyu etkiler.
Televizyonu aç, haberleri izleyelim.
Hasretler bitmek bilmiyor.
İçimiz burkuldu, kimsesiz çocukların
anlattıkları inanılmazdı.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ögelere
ayırmada yanlışlık yapılmıştır?
A) Küçük çocuğun/elindeki dondurmayı/
aldı.
B) Gün geçtikçe/gitar çalmayı/ilerletiyor.
C) Müziğin sesi/buralara/geliyordu.
D) Bodrumun büyüsü/gidenleri/etkiliyor.
A) Saçları sarı olan çocukları seviyorum.
B) Sırtımda bıçak saplamıyormuş gibi bir
ağrı var.
C) Lastikle iyice bağlamalısın dosyaları.
D) Toprak kokusu her yere yayılıyor.
Aşağıdakilerden hangisi sıralı cümle
değildir?
“Geniş kapsamlı bir yurt gezisi planlanıyor.”
cümlesinin özellikleri hangi seçenekte
doğru sıralanmıştır?
A)
B)
C)
D)
A)
B)
C)
D)
25.
21.
“Ödevlerini hemen bitirir.” cümlesinin
olumsuz, soru şekli aşağıdakilerden
hangisidir?
Kahve içelim, gidelim.
Babası yaşlanmıştı, ona yardım etti.
Dere boyu sazlıklar devam ediyor.
Sessiz ol, kimse uyanmasın.
MATEMATİK
105
olumlu – kurallı – basit – fiil cümlesi
olumlu – devrik – basit – isim cümlesi
olumsuz – kurallı – sıralı – fiil cümlesi
olumlu – devrik – bağlı – fiil cümlesi
İLKÖĞRETİM 6