vatandaşlık ve demokrasi dersi programı değerlendirme raporu

felsefeciler derneği
GENELMERKEZİ
FELSEFECİLER DERNEĞİ GENEL MERKEZİ
VATANDAŞLIK VE DEMOKRASİ DERSİ PROGRAMI
DEĞERLENDİRME RAPORU
Her eğitim sistemi belirli amaçlar doğrultusunda hareket eder. Dersler eğitimin amaçlarının
gerçekleşmesinde en önemli araçlardır; her dersin içeriği ve öğretim metotları bu amaçları
gerçekleştirmek üzere düzenlenir. Dersin kimler tarafından verileceği, o dersin amaçlarına, içeriğine
bakılarak belirlenebilir. Dolayısıyla “Vatandaşlık ve Demokrasi” dersinin hangi branştan öğretmenler
tarafından okutulacağı sorusuna cevap vermek için, eğitimin genel amaçlarına, dersin özel amaçları ile
içeriğine bakmak gerekir.
Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından İlköğretim Vatandaşlık ve Demokrasi
Dersi Öğretim Programında, Türk milli eğitiminin genel amaçları şu şekilde sıralanmaktadır:
“Türk milletinin bütün fertlerini;
1. Atatürk inkılâp ve ilkelerine ve Anayasa’da ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk milletinin
millî, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını,
milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan; insan haklarına ve Anayasa’nın başlangıcındaki temel
ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı görev ve
sorumluluklarını bilen ve bunları davranış hâline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek,
2. Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve
karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip; insan haklarına saygılı;
kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler
olarak yetiştirmek,
3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranış ve birlikte iş görme alışkanlığı
kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna
katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak; Böylece, bir yandan Türk vatandaşlarının ve
Türk toplumunun refah ve mutluluğunu artırmak; öte yandan millî birlik ve bütünlük içinde iktisadi, sosyal
ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk milletini çağdaş uygarlığın yapıcı,
yaratıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır.”
Açıktır ki, bu genel amaçlar, çok sayıda ders aracılığıyla gerçekleştirilebilir. Vatandaşlık ve Demokrasi
dersi bunlardan yalnızca biridir. Fakat eğitimin yukarıda anılan amaçları, bu amaçları gerçekleştirecek
araçlardan biri olan söz konusu dersin amaçlarına yansır. Böylece Türk milli eğitiminin amaçlarının
gerçekleşmesi için gerekli araçlardan biri olan Vatandaşlık ve Demokrasi dersinin amaçları da bizzat
eğitimin genel amaçları tarafından şekillendirilir. Adı geçen dersin amacı şu şekilde konulmuştur: “Güçlü
ve istikrarlı, hür ve demokratik bir toplum düzeninin gerçekleşmesi ve devamı için yurttaşların sahip
olmaları gereken demokrasi bilincinin, yurt yönetimine ait bilgi, anlayış ve davranışlarla sorumluluk
duygusunun ve manevi değerlere saygının, her türlü eğitim çalışmalarında öğrencilere kazandırılıp
geliştirilmesine çalışılır”
Mithatpaşa Cad. No:34/F Daire 13 Kızılay/Ankara
felsefeciler derneği
GENELMERKEZİ
Gerek genel olarak milli eğitimin gerekse de Vatandaşlık ve Demokrasi dersinin amaçlarına
bakıldığında, “milli, manevi ve insani değerler”, “yasa”, “insan hakları” “sorumluluk”, “davranış”,
“başkalarının kişilik özelliklerine ve haklarına saygı”, “toplumsal sorumluluk”, “özgür ve demokratik
toplum”, “bilgi ve beceri”, “özgür ve bilimsel düşünme”, “yetenek ve kabiliyetlerini geliştirme” gibi kişisel
ve toplumsal refahı ve mutluluğu artırdığı varsayılan bazı kavramlar öne çıkmaktadır. Bu kavramların ya
doğrudan değerlere göndermede bulundukları ya da değerlere dayandığı göz önünde
bulundurulduğunda, Vatandaşlık ve Demokrasi dersini vermek için, değerler alanına vakıf eğitimcilere
ihtiyaç olduğu açıktır. Değerlerin ne olduğu, nelerin değer olduğu, nelerin değer olmadığı, değerlerin
evrensel olup olmadığı, değerlerin topluma, kültüre ve kişilere göre değişken olup olmadığı gibi sorular
felsefenin konularıdır. Vatandaşlık ve Demokrasi dersinin amaçlarında dile getirilen değerler, etiğin,
özgürlük felsefesinin, siyaset felsefesinin, insan hakları felsefesinin vb. konusudur. Kısacası genel
olarak değer ve değerler ile “manevi ve insani değerler”, “özgürlük”, “eşitlik”, “saygı”, “dayanışma”,
“hoşgörü”, “sevgi”, “yardımseverlik”, “diğerkâmlık”, “barış”, “onur”, “adalet”, “hak”, “yasa”, “yasal” “insan
hakları” “sorumluluk” gibi ya doğrudan değerlere işaret eden ya da değerlerlerle ilgisi olan kavramlar
çeşitli felsefi disiplinlerin konu alanlarına girer. Değerleri başlı başına ele alan, ne olduklarını araştıran,
inceleyen disiplin felsefe olduğu gibi, her bir değeri farklı boyutlarıyla inceleyen de felsefenin farklı
alanlardır. Bu alandaki tarihsel incelemeler bile saf bir tarih incelemesi değildir, felsefe tarihi
incelemesidir.
Amaçları bağlamında bakıldığında, felsefeciler tarafından verilmesi gereken Vatandaşlık ve Demokrasi
dersinin içeriğine bakıldığında da aynı sonuçla karşılaşıyoruz. Ders, genel olarak, “insan ve insanın
değeri”, “demokrasi kültürü”, “hak ve özgürlükler”, “görev ve sorumluluklar” konularını içermektedir. Bu
konular, etiğin, siyaset felsefesinin, insan hakları felsefesinin, özgürlük felsefesinin konularıdır.
Bunların dışında dersin tema ve kazanımlara bakıldığında da aynı durum söz konusudur.
 Her insan değerlidir adlı birinci temanın ilk kazanımı olan “her insanın değerli ve onurlu
olduğunu kabul eder” kazanımı, doğrudan insan felsefesi, değer felsefesi ve etiğin konusudur.
 İkinci kazanım olan “Her bireyin kendine has özelliklerinin olduğunu kabul eder” kazanımı
ise insan felsefesi ile psikolojinin alanına girer.

Üçüncü kazanım olan “Kendi bireysel farklarının topluma neler katabileceğine ilişkin
çıkarımlarda bulunur” kazanımı, birçok bakımdan felsefenin ilgi alanındadır. Toplumu
anlamak bakımdan toplum felsefesinin, birey ile toplum etkileşimini anlamak bakımından ise
hem toplum felsefesinin hem siyaset felsefesinin hem de sosyal psikolojinin konusudur. Bunun
dışında çıkarımda bulunma kabiliyeti kazandıran bir disiplin olarak felsefe, hem doğrudan
çıkarımların ne olduğunu inceleyen mantık vesilesiyle hem de akıl yürütme / bağlantılı düşünme
sayesinde yapılan bir etkinlik olarak doğrudan bu kazanımda etkili olacaktır.
 Aynı şekilde “Kendisine ve çevresindeki kişilere değer verir” kazanımı, kendilik, ben, kişi,
değer gibi kavramlara dair etik ve değer felsefesi bilgisini gerektirir.
Mithatpaşa Cad. No:34/F Daire 13 Kızılay/Ankara
felsefeciler derneği
GENELMERKEZİ

“İnsanlığın/toplumun insanî değerler ve insanın çabaları ile korunup geliştirileceğini
kabul eder” kazanımı insan felsefesi, değer felsefesi, siyaset felsefesi ve etik alanında asgari
düzeyde bilgi gerektiren konulardır.

“İnsanın varlığının ve onurunun korunmasında insan haklarının rolünü fark eder”
kazanımı ise, hem insan felsefesi hem onur kavramı aracılığıyla değer felsefesi hem de insan
hakları kavramı aracılığıyla insan hakları felsefesi bilgisini gerektiren bir konudur.
 Demokrasi kültürü adlı ikinci temayı şekillendiren “Farklı tanımlarından yola çıkarak
demokrasinin temel özelliklerini kavrar” kazanımı hem nelik araştırmasına dayanması
bakımından felsefenin konusuna girer hem de “demokrasinin ne olduğu” problemini konu
edindiğinden dolayı siyaset felsefesinin konusudur.

İkinci kazanım olan “Demokrasinin insana ve insan iradesine verdiği önemi fark eder”
kazanımı, insan ve siyaset ilişkisinden dolayı doğrudan insan felsefesi ve siyaset felsefesinin
konusudur.

Diğer bir kazanım olan “Demokrasiyi bir yaşam biçimi olarak benimser” kazanımı ise
yaşam biçimi ile siyaset ilişkisinden dolayı siyaset felsefesi, toplum felsefesi ve sosyolojinin
araştırma alanına girer.
 “Demokratik bir vatandaş olmanın gereklerini örneklerle açıklar” şeklindeki kazanım
“demokrasi” ve “vatandaş” kavramları dolayısıyla siyaset felsefesi ve sosyolojinin konusudur.

“Farklı görüş, düşünce, inanç, anlayış ve kültürel değerlerin toplumsal yaşamı
zenginleştirdiğini kavrar” şeklindeki kazanım, bilgi felsefesi, etik ve toplum felsefesi ile
sosyoloji bilgisi gerektiren bir konudur.

Bir diğer kazanım olan “Toplumsal cinsiyet eşitliğinin güçlendirilmesinde kendi
konumuna uygun sorumluluklar üstlenir” kazanımı çeşitli bağlamlarda insan felsefesi,
cinsiyet ve cinsiyetçilik kavramı aracılığıyla kadın araştırmaları alanında yapılan felsefi ve
sosyolojik çalışmalara dair bilgi ile sorumluluk kavramı dolayısıyla etik bilgisi gerektirir.

“Ayrımcılığın çeşitli biçimlerini sorgulayarak ayrımcılık yapmama konusunda duyarlılık
gösterir” şeklindeki kazanım doğrudan insan hakları, siyaset felsefesi, sosyoloji bilgisini zorunlu
kılar.

“Karşılaştığı sorunların çözümünde demokratik tutum ve davranışları benimseyerek bu
konudaki eleştirel yaklaşımları olgunlukla karşılar” kazanımı için siyaset felsefesi, eleştiri
kavramıyla ilişkisinde bilgi felsefesi, hoşgörü ve olgunluk kavramlarıyla ilişkisinde siyaset
felsefesi, sosyoloji ve etik bilgisine ihtiyaç vardır.

“Birlikte yaşama kültürü için diyalog ve etkili iletişimin önemini fark eder” kazanımı ise
kültür felsefesi, iletişim felsefesi, etik ve sosyoloji bilgisine gerek duyar.
Mithatpaşa Cad. No:34/F Daire 13 Kızılay/Ankara
felsefeciler derneği
GENELMERKEZİ

Ve nihayet son olarak bu ünitenin bir diğer kazanımı olan “İşbölümü ve işbirliğinin,
demokratik toplum yaşamı için taşıdığı önemi örneklerle açıklar” kazanımı tamamen
sosyoloji bilgisine ve siyaset felsefesine bağlı bir formasyon gerektirir.
 Hak ve özgürlüklerimiz adlı üçüncü temanın kazanımları olan “Hak, özgürlük ve sorumluluk
arasındaki ilişkiyi fark eder”, “Kendisinin, ailesinin ya da çevresinin yaşantısından
hareketle hak ve özgürlüklere örnekler verir”, “İnsan haklarının ve özgürlüklerinin herkes
için doğuştan ve vazgeçilmez olduğunu kavrar”, “Sahip olduğu hakların korunup
geliştirilmesinde demokratik hak arama yollarını kullanır”, “Hak ve özgürlüklerin ihlal
edildiği durumlara ilişkin demokratik çözüm önerileri geliştirir”, “Hak ve özgürlüklerin
korunup geliştirilmesinde sivil toplum kuruluşlarının önemini kavrar”, “İnsan hakları ile
ilgili gelişmeleri takip etmeye istekli olur”, “Hukukun üstünlüğünü kabul eder”,
“Demokratik yönetimlerde sivil toplum kuruluşlarının işlevini ve sivil toplum kuruluşlara
katılımın önemini kavrar” şeklinde sıralanan kazanımların her biri, insan felsefesi, insan
hakları felsefesi, hukuk felsefesi, etik ve sosyoloji alanında formasyon gerektiren konulardır.
 Görev ve sorumluluklarımız adlı dördüncü temanın ilk kazanımı olan “Kendisinin ve
başkalarının yaşamına ve onuruna saygı duyar” kazanımı insan felsefesi, değer felsefesi ve
etik bilgisi gerektiren bir konudur.

“Kendisinin ve toplumun yaşam kalitesinin yükseltilmesi için sorumluluk üstlenmenin
önemini fark eder” kazanımı, toplum felsefesi ve sorumluluk kavramı dolayısıyla etik alanına
aittir.

“Demokratik ve insan haklarına saygılı bir çevrenin oluşmasında görev ve
sorumluluklarını bilinçle yerine getirir” kazanımı da, aynı şekilde, insan hakları, etik ve
toplum felsefesi alanlarına ilişkindir.
 Diğer bir kazanım olan “İçinde yaşadığı topluma ve tüm insanlığa karşı sorumluluklarının
bulunduğunun bilincine varır ve bunları yerine getirmek için çaba harcar” kazanımı,
sosyoloji, toplum felsefesi, etik ve insan felsefesi alanlarına aittir.
 “Toplum yaşamını düzenleyen kurallara uymanın sorumluluğunu üstlenir” kazanımı
toplum felsefesi, ahlak felsefesi alanlarına aittir.

“Karar verme süreçlerine katılmanın önemini bilir ve kendi konumuna uygun
sorumluluklar üstlenir” kazanımı için toplum felsefesi, etik, toplumsal ve etik ilişki arasındaki
bağa dair felsefi bilgiye ihtiyaç vardır.
Mithatpaşa Cad. No:34/F Daire 13 Kızılay/Ankara
felsefeciler derneği
GENELMERKEZİ

“Devletin vatandaşlarına karşı görev ve sorumluluklarına örnekler verir” kazanımı devlet
ve toplum felsefesi bilgisi gerektirir.

“Vatandaşlık görevlerinin ülkenin ve toplumun birlik ve beraberliği açısından önemini
kavrar”, “Toplumun birlik ve beraberliğini sağlayan değerleri tanır ve bunları
koruma/geliştirme konusunda sorumluluk üstlenir”, “Kamu mallarının ve ortak yaşam
alanlarının korunmasında sorumluluk üstlenir”, “Engelli, yaşlı vb. kişilerin toplumla
uyumlu ve mutlu bir yaşam sürdürebilmeleri için gerekli koşulların sağlanması
konusunda önerilerde bulunur” “Toplumsal sorunların çözümünde konumuna uygun
çözüm önerileri geliştirir” kazanımları ise, devlet ve toplum felsefesi, etik, sosyoloji
formasyona gerek duyar.
Sonuç olarak Vatandaşlık ve Demokrasi dersinin amaçları, konuları, ve bu konuların tema ve
kazanımları, çeşitli dallarıyla felsefenin, sosyolojinin ve psikolojinin konusu olduğundan, bu ders,
yalnızca felsefe öğretmenleri tarafından verilebilir.
Etik, İnsan Felsefesi, Toplum Felsefesi, Devlet Felsefesi, İnsan Hakları, Hukuk Felsefesi, Kamu
Hayatında Felsefe Problemleri, Meslek Etikleri, Aktüel Problemler, Değer Felsefesi, İnsan Haklarının
Felsefi Temelleri, İletişim Etiği, Çevre Etiği, Özgürlük Sorunu vb gibi “Vatandaşlık ve Demokrasi”
dersinin tüm kazanımlarına ışık tutacak derslere ilişkin eğitim, yalnızca üniversitelerin Felsefe
bölümlerinde verilmektedir.
“Vatandaşlık ve Demokrasi” dersinin kazanımlarının gerçekleştirilmesinde yararlanılacak sosyoloji ve
psikoloji bilimlerine ait bilgilere ise Felsefe öğretmenleri sahiptir ve bilindiği gibi liselerde “Felsefe”,
“Demokrasi ve İnsan Hakları”, “Sosyoloji”, “Psikoloji”, “İnsan İlişkileri” dersleri Felsefe Öğretmenleri
tarafından verilmektedir.
Tüm bu gerekçelerle, Vatandaşlık ve Demokrasi Dersinin yalnızca Felsefe öğretmenleri tarafından
verilmesini ve ilköğretimde Felsefe Öğretmenlerinin istihdam edilmesine yönelik düzenlemelerin
yapılmasını talep ediyoruz.
Mithatpaşa Cad. No:34/F Daire 13 Kızılay/Ankara