SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE KELİME İLİŞKİLENDİRME TESTİ

SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE KELİME İLİŞKİLENDİRME TESTİ YOLUYLA
DEĞER VE KAVRAM ANALİZİ
21. yüzyılda olumlu ya da olumsuz birtakım gelişmeler yaşanmaktadır. Bilim ve teknolojideki
gelişmeler bireylere yeni ve işlevsel olanaklar sunarken aynı zamanda yaşanılan doğal afetler,
savaşlar, terör olayları, çevre ve nüfus sorunları bireyleri büyük tehlikelerle karşı karşıya
bırakmaktadır. Bu bağlamda çağdaş, demokratik ve özgürlükçü bir toplumda eğitim ve öğretim
uygulamalarının; bireylerin bu olumsuzlukların üstesinden gelebilmesine, değişen koşulları
sorgulayarak uyum sağlamasına, bireylerin çok yönlü olarak gelişmesine, toplumun
kalkınmasına ve kültürel açıdan gelişmesine yönelik olması gerekmektedir. Çağdaş bilime ve
insan haklarına dayalı, özgürlükçü, demokrat, laik ve ulusal kültür birikimlerinden yararlanarak
evrensele ulaşan eğitim ve öğretim uygulamalarında, Sosyal Bilgiler öğretimi önemli ve
belirleyici bir rol oynamaktadır. Öğrencilerde, demokratik yapı ve değerlere ilişkin anlayış
oluşturmak, düşünme becerileri geliştirmek; insan ilişkileri ve sosyal problemlerle başa çıkmak
için gereksinim duydukları bilgileri sağlama, Sosyal Bilgiler dersinin sorumlulukları
arasındadır. Çünkü Sosyal Bilgiler bu temel özellik ve becerilerle donanmış bireylerin
yetiştirilmesinde ve demokratik toplumun sürekliliğinin sağlanmasında kritik bir role sahiptir.
Demokratik topluma etkin katılımı sağlamak için çocukların çeşitli tutumları, kişilik özellikleri,
değer sistemleri ve davranış kalıplarını oluşturmada önemli bir işleve sahip olan Sosyal Bilgiler,
toplumsal sürekliliği sağlayacak sorumlu yurttaşların yetiştirilmesine hizmet eden önemli
derslerden biridir. Nitekim ilköğretim çağındaki çocuklara vatandaşlık bilgisi ve yaşam için
gerekli değer, tutum ve davranışların kazandırılması öncelikle Sosyal Bilgiler dersinden
beklenmektedir. 2005 Sosyal Bilgiler Öğretim programında “Bireyin toplumsal var oluşunu
gerçekleştirebilmesine yardımcı olması amacıyla; tarih, coğrafya, ekonomi, sosyoloji,
antropoloji, psikoloji, felsefe, siyaset bilimi ve hukuk gibi sosyal bilimleri ve vatandaşlık bilgisi
konularını yansıtan, öğrenme alanlarının bir ünite ya da tema altında birleştirilmesini içeren;
insanın sosyal ve fiziki çevresiyle etkileşiminin geçmiş, bugün ve gelecek bağlamında
incelendiği; toplu öğretim anlayışından hareketle oluşturulmuş bir ilköğretim dersi” olarak
tanımlanan Sosyal Bilgiler dersinin temel amacı bilgiyi üretmek ve kullanmak için gerekli
beceri, kavram ve değerlerle öğrenciyi donatarak etkin bir Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı
yetiştirmek olarak belirtilmektedir. Dolayısıyla Sosyal Bilgiler dersi aracılığı ile çocuk
kendisini, içinde yaşadığı toplumu ve dünyayı kendi bakış açısı ile anlamaya çalışır. Bu
bağlamda çocuğun dünyası ile içinde yaşadığı gerçek dünya farklı olabilir. Bu farklılık,
çocuğun bilişsel yapısı ile ilgili olduğu kadar yanı başındaki çevresinde, yetiştiği toplumda ve
dünyada meydana gelen olaylarla da ilgili olabilir. Çocuğun kendi dünyası ile gerçek dünya
arasında ilişki kurması için, gerçek dünyada meydan gelen olaylarla etkileşimde bulunmalıdır.
Sosyal Bilgiler dersi aracılığı ile öğrenciler gerçek dünya ile etkileşimde bulunur, yanı
başındaki çevresinde, yetiştiği toplumda ve dünyada gelen olayları algılayabilir, olayların
kendisi, toplumu ve dünyayı nasıl etkileyeceğine ilişkin tahminlerde bulunabilir. Çocuğun
gerçek dünya ile bağ kurması, gerçek dünyada meydana gelen olayları analiz edebilmesi, bu
olayların olumsuz olanları ile üstesinden gelebilmesi, olaylara anlamlı, demokratik tepkiler
vermesi, kendisini, toplumu ve dünyayı olumlu anlamda değiştirmek için çaba harcaması
Sosyal Bilgiler dersinde edindiği beceri, kavram ve değerlerle donatılması ile olanaklıdır.
Dolayısıyla öğrencilerin bu derste beceri, kavram ve değerleri edinmeleri önemlidir. Sosyal
Bilgiler dersinde öğrencilerin beceri, kavram ve değerleri kazanıp kazanmadıkları farklı yöntem
ve tekniklerle anlaşılabilir. Bu yöntem ve tekniklerden biri de kelime ilişkilendirme testidir.
Kelime ilişkilendirme testi, öğrencinin bilişsel yapısını ve bu yapıdaki kavramlar arasındaki
bağları somutlaştıran, uzun dönemli bellekteki kavramlar arsındaki ilişkilerin yeterli ve anlamlı
olup olmadığını belirlemeyi sağlayan tekniktir. Kelime ilişkilendirme testi, belli bir sürede bir
konuyla ilgili verilen anahtar bir kavramın öğrencinin aklına getirdiği kavramları yazması
sürecinden oluşmaktadır. Başka bir deyişle, kelime ilişkilendirme testi ile öğrencilerin
kavramla ilgili bilişsel yapısındaki şema somut olarak ortaya çıkmaktadır. Kelime
ilişkilendirme testi,
öğrencilerin bilişsel yapılarını ortaya koymada, kavram yanılgılarını
belirlemede ve kavramsal değişimleri görmede sıklıkla kullanılmaktadır.
Bu çalışmanın amacı da ilkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin Sosyal Bilgiler programında yer
alan Güç, Yönetim ve Toplum öğrenme alanında İnsanlar ve Yönetim ünitesinde geçen
“Bağımsızlık”, “Demokratik tutum”, “Etkin yurttaşlık”, “Çalışkanlık” ve “Sorumluluk” değer
ve kavramlarına ilişkin bilişsel yapılarını ve kavram yanılgılarını belirlemektir. Bu bağlamda
öğrencilerin Sosyal Bilgiler programında yer alan değer ve kavramlara ilişkin bilişsel
yapılarının ortaya çıkarılması öğretmenlere, öğrencilerin bu değer ve kavramlara ilişkin
deneyimleri, algıları ve ön bilgileri hakkında ipucu verebilir. Ayrıca bu değer ve kavramlara
ilişkin öğrencilerinin kavram yanılgılarının belirlenmesi Sosyal Bilgiler dersini yürüten sınıf
öğretmenlerine, dersi nasıl işleyecekleri ve hangi noktalara dikkat etmeleri konusunda yol
gösterici olabilir.
Dördüncü sınıf öğrencilerinin Sosyal Bilgiler programında yer alan değer ve kavramlara ilişkin
bilişsel yapılarını ve kavram yanılgılarını ortaya koymayı amaçlayan bu araştırma tarama
modelinde gerçekleştirilecektir. Araştırmaya 2014-2015 eğitim öğretim yılında farklı (alt, orta
ve üst) sosyo ekonomik düzeylerde bulunan ilkokullarda öğrenim gören dördüncü sınıf
öğrencilerinin katılması planlanmaktadır. Araştırmanın katılımcılarının amaçlı örnekleme
türlerinden ölçüt örnekleme ile seçilmesi öngörülmüştür. Bu kapsamda, araştırmada katılacak
öğrencilerin dördüncü sınıfta okuyor olmaları ve araştırmaya gönüllü olarak katılması
öngörülmektedir. Veri toplama aracı olarak öğrencilerin Sosyal Bilgiler programında yer alan
değer ve kavramlara ilişkin bilişsel yapılarını ve kavram yanılgılarını belirlemek için kelime
ilişkilendirme testi kullanılacaktır. Kelime ilişkilendirme testinde Sosyal Bilgiler programında
yer alan Güç, Yönetim ve Toplum öğrenme alanında İnsanlar ve Yönetim ünitesinde geçen
“Bağımsızlık”, “Demokratik tutum”, “Etkin yurttaşlık”, “Çalışkanlık” ve “Sorumluluk” kavram
ve değerlere yer verilmesi öngörülmüştür. Hazırlanan veri toplama aracında, her bir kavram ve
değerler bir sayfada yer almış ve veri toplama aracının yönerge bölümünde öğrencilere bir
örnek sunulmuştur. Verilerin analizinde öğrencilerin kavramlara ilişkin yazdıkları sözcüklerin
ayrıntılı olarak incelenmesi ve bu sözcüklerin tekrarlanma sıklıklarını da gösteren bir tablo
yapılması, daha sonra frekanslar dikkate alınarak belirlenen kesme noktaları doğrultusunda
kavram ağlarının oluşturulması planlanmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Sosyal Bilgiler, bilişsel yapı, kelime ilişkilendirme testi