Belirti ve Bulgular
advertisement
ENDOKRİN SİSTEM HASTALIKLARI ve BAKIMI Hazırlayan Öğr.Gör. Fadime GÖK TİROİD BEZİ HASTALIKLARI HİPOTİROİDZM • Tiroid hormonlarının yetersiz salgılanmasıdır. • Kadınlarda ve 30-60 yaşlar arasında daha fazla görülür. • Primer, seconder yada tersiyer olabilir. • Hipotiroidzmin ilerlediği ve şiddetli belirti bulgularla seyreden evresine miksödem denir. ve PRİMER HİPOTİROİDZMİN NEDENLERİ, - Tiroid bezinin konjenital defektleri (kretenizm), - İyot eksikliği, - Baş boyun bölgesine radyasyon uygulanması, - Hipertiroidzm tedavisinde kullanılan antitiroid ilaçlar ve radyoaktif iyot, - Cerrahi girişimler, - Kronik inflamatuar hastalıklar olarak sıralanabilir. • Seconder hipotiroidzm; hipofiz bezinin yetersiz TSH salgılamasından kaynaklanır, • Tersiyer hipotiroidzm ise; hipotalamustan tirotiropin releasing hormonun yetersiz salgılanmasına bağlıdır. Belirti ve Bulgular - Yorgunluk, - Cilt kuruluğu, - Tırnakların kolay kırılması, - Sesin boğuklaşması, - Menstrüal bozukluklar, - Libidoda azalma, - İlerlemesiyle bradikardi, - Hipotermi, - Obesite, saç dökülmesi ve ciltte kalınlaşma, Belirti ve Bulgular-II - Apati - Konstipasyon - Şiddetli hipotiroidzmde ventilasyonda azalma, - Uyku apnesi, - Plevral effüzyon, - Solunum sıkıntısı, - Serum kolesterol düzeyinin yükselmesiyle ateroskleroz ve koroner arter hastalığı ortaya çıkar. Belirti ve Bulgular III - Hastada hipotansiyon ve gode bırakmayan ödem vardır. - Hipotiroidzmin ilerlemesiyle ortaya çıkan önemli bir komplikasyon miksödem komasıdır. - Miksödemi olan hastada laterji, sutupor ve koma görülür. - Solunumun baskılanmasıyla karbondioksit retansiyonu olur, beden ısısı azalır. - Kardiyovasküler kollaps ve şok gelişir. Tanı: - T3, T4 ve TSH düzeylerine bakılır. - Serum kolesterol ve lipid düzeyine bakılmalı, - Kardiyak sorunlar incelenir, - Sıvı-elektrolit dengesi değerlendirilir, - Hasta hikayesi ve fizik muayene yapılır. Tedavi: - Amaç, hormon eksikliğini düzelterek metabolizmayı düzenlemek ve hastalığın komplikasyonlarını önlemektir. - Tedavide T3 ve T4 içeren ilaçlar kullanılır (örn: Levotiron, Cytomel, Bitiron) BAKIM • Hastanın kilosu normale dönene kadar düşük kalorili diyet, • Hareketsizliğe bağlı komplikasyonları önlemek için aktivitelere teşvik etmeli, • Konstipasyonunu önlemek için posalı gıdalar alması ve günde 6-8 bardak su içmesi sağlanmalıdır, • Cilt değişiklikleri ve ödem nedeniyle gelişebilecek bası yaralarına karşı önlemler alınmalıdır, BAKIM • Hasta, üşüdüğünden ek giysi ve battaniye sağlanmalıdır, • Gereken duygusal destek sağlanmalıdır, • Anestezik, sedatif ve narkotik ilaçlara duyarlı olduklarından zorunlu olmadıkça kullanılmamalıdır, • Yaşam bulguları dikkatlice izlenmelidir, • Taburculuk eğitimi verilmelidir. HİPERTİROİDZM • Tiroid hormonlarının aşırı salgılanmasıdır. • Kadınlarda ve 20-40 yaş arasında sık görülür. Nedenleri: • Graves hastalığı (toksik diffüz guatr), • Toksik adenom, • Toksik nodüler guatr, • Troid kanseri, • TSH salgılayan hipofiz tümörleri, • Tiroiditis, • Hipotiroidin tedavisi amacıyla fazla miktarda tiroid hormonu verilmesi olarak sıralanabilir. Belirti ve Bulgular • Sinirlilik, • Huzursuzluk, • Aşırı hareketlilik, • Uyku düzensizlikleri • Öfori, aşırı hareket ya da depresyon, • Cilt sıcak, kırmızı, yumuşak ve nemli, • Saçlar, ince telli ve yumuşak, • Tremor, sıcağa dayanamama, aşırı terleme, Belirti ve Bulgular II • Kilo kaybı, • Bağırsak alışkanlıklarında değişiklik, • Kaslarda zayıflama ve yorgunluk, • Taşikardi, kalp debisinde artma ve ritm bozukluğu, • Dinlenme sırasında yüksek nabız, • Nabız basıncı artar, • Göz sorunları olabilir, • Libidoda azalma ve menstrüal düzensizlikler de görülebilir. Tanı: • Hasta hikayesi, • Fizik muayene, • Laboratuar bulguları. Tedavi: • İlaç, • Radyoaktif iyot tedavisi, • Cerrahi girişim. TİROİD KRİZİ • Tiroid hormonların aniden ve fazla miktarda salgılandığı, • Yüksek ateş, • Taşikardi, • Dehidratasyon, • Dispne, • İrritabilite ve deliryumla seyreden ve öldürücü olabilen bir durumdur. TİROİD KRİZİNİ BAŞLATAN DURUMLAR • Travma, enfeksiyon, • Cerrahi girişim, • Diş çekimi, • Diyabetik ketoasidoz, • Gebelik/doğum, • Dijital intoksikasyonu, • Antitiroid ilaçların aniden kesilmesi, • Aşırı emosyonel stres, • Tiroid bezinin güçlü palpasyonu, • Miyokard infarktüsü, • Pulmoner emboli ve hastanın iyi hazırlanmadığı tiroid ameliyatları olarak sıralanabilir. TİROİD KRİZİNDE TEDAVİ • Tirod krizi tedavi edilmediği zaman öldürücü olabilir. • Tedavinin amaçları; Tiroid krizini başlatan durumu ortadan kaldırmak, hormon salgısını azaltmak, beden ısısını ve kalp atımını azaltarak kardiyovasküler kollapsı önlemektir. • Beden ısısını düşürmek için hipotermi battaniyesi kullanılması, soğuk uygulama ve ortamın serin tutulması yararlı olur. • Artan metabolik gereksinime yanıt vermek ve doku oksijenasyonunu sağlamak için nemli oksijen verilir, Tiroid Krizinde Tedavi • Dekstroz içeren sıvılar azalan glikoz depolarını yerine koymak ve dehidratasyonu önlemek için İV olarak verilir, • Tiroid hormonlarının salgılanmasını azaltmak için propylthiouracil ve potasyum iyodür kullanılır. • Şoku önlemek için hidrokortizon verilir, • Atrial fibrilasyon ve konjestif kalp yetmezliğini tedavisinde dijital ve propranolol etkili olur, • Salisilat tiroid krizinde olan hastaya verilmemelidir. Tiroid Krizinde Bakım • Hastanın diyeti düzenlenmeli, • Oda sıcaklığı ayarlanmalı, • Hastaya fiziksel ve duygusal olarak dinlendirici ve rahatlatıcı ortam sağlanmalı, • Göze ilişkin sorunlar varsa göz bakımı sağlanmalı, • Hemşire sakin ve anlayışlı yaklaşım göstermeli, hastanın duygularını ifade etmesine izin vermeli ve etkili baş etme yöntemleri geliştirmesine yardımcı olmalıdır, • Hasta ve yakınları hastalık hakkında bilgilendirilmeli, • İlaçların kullanım şekli, yan etkileri ve birden kesilmemesi konusunda bilgi verilmelidir. GUATR • Tiroid bezinin büyümesidir. • Diffüz ya da nodüler olabilir. • Guatrın hipertiroidzme (T3,T4 yüksek) yol açan şekline TOKSİK GUATR, • Hastanın ötiroidi (hormon salgısının normal düzeyde olması) olduğu şekline ise NONTOKSİK GUATR denir. GUATR TİPLERİ Toksik diffüz guatr (Graves Hastalığı) Basit guatr/nontoksik guatr (Endemik ve Sporadik) Toksik nodüler guatr BASİT GUATR Endemik yada sporadik olabilir. Endemik guatrın nedeni: İYOT EKSİKLİĞİ’dir Sporadik guatrın nedenleri ise; Genetik hastalıklar, T4 üretimini baskılayan guatrojenlerin fazla alınması, Guatrojen ilaçların alınması. BASİT GUATR Belirti ve Bulgular: Boyunda gözle görülür kitle olması, solunum ve yutma güçlüğü. Basit guatrın önlenmesi: İyotlu tuz kullanılmalı. Tedavi ve Bakım: İyot eksikliğine bağlı ise iyot ve tiroid hormonu preparatları ile tedavi edilir. Tıbbi tedavi yetersiz kaldığında cerrahi tedavi uygulanır. Toksik Nodüler Guatr • Toksik olmayan nodüler guatrın bir süre sonra toksik hale dönüşmesidir. • Tiroid bezi normalin 2-3 katı büyür. Belirti ve Bulgular: Hipertiroidzme ait belirti ve bulgular çıkar. TOKSİK NODÜLER GUATR Tedavi ve Bakım: Hipertiroidzm tedavisi uygulanır. Bezin aşırı büyüdüğü, Radyoaktif iyot/ ilaç tedavisinde dozun belirlenmesinde güçlük yaşandığı durumlarda Kanser şüphesi olduğunda CERRAHİ TEDAVİ TERCİH EDİLİR TİROİDİTİS • Tiroid bezinin inflamasyonudur. • Akut, subakut ya da kronik olabilir. TİROİDİTİS Belirti ve Bulgular: Akut Belirtiler; Boyun ağrısı, ödem, ateş ve yutma güçlüğü. Subakut Belirtiler; Ateş, tiroid bezinde ağrı, ciltte ısı artışı ve kızarıklık. Kronik Belirtiler; Bezde ağrısız büyüme, çevre dokulara bası ve yutma güçlüğü, solunum sıkıntısı yaratabilir. Tedavi ve Bakım: Akut Belirtiler; Antibiyotik, antipiretik, analjezi. Apse varsa drene edilir. Subakut Belirtiler; Antiinflamatuar, beta bloker ilaçlar Kronik Belirtiler; Tiroid hormonu, Glikokortikoidler, cerrahi girişim TİROİD TÜMÖRLERİ Toksik Adenom: Benign tümörüdür. • Tiroid hormonlarının aşırı salgılanmasına ve çevre dokuya olan basıya bağlı belirti ve bulgular ortaya çıkar. • Hipertroidzmin kardiyovasküler belirti ve bulguları sık görülür. • Tiroid fonksiyon testlerinde özellikle serum T3 düzeyinde yükselme görülür. • Sintigrafide tiroid bezinde sıcak kitle izlenir (radyoaktif iyodu tutar). Tedavi ve Bakım: • Antitiroid ilaçlar, • Radyoaktif iyot, • Cerrahi girişim. Tiroid Kanserleri: Malign tümörleridir. • Papiller adenokarsinom, • • Folliküler Adenokarsinom, • Medüller Karsinom, • Anaplastik Karsinom, Belirti ve Bulgular: • Ağrısız sert kitle, • Nodül soğuktur, soliddir ve hızlı büyür, • Çevre dokuya basıdan dolayı yutma ve solunum güçlüğü, • Metastaz nedeniyle lenf nodlarında büyüme. Tanı: • İğne aspirasyonu yada biyopsi. Tedavi: • Cerrahi girişimle tiroid bezinin tamamı ya da tamamına yakın bir kısmı çıkarılır. Bakım: • Tiroidektomi öncesi ve sonrası bakımı uygulanır. • Radyoterapi yada kemoterapi uygulandığında tedavinin olası yan etkileri ve bunlarla başetme konusunda hastanın eğitilmesi ve desteklenmesi gerekir • Hasta ilaçlar hakkında da bilgilendirilmelidir. TİROİD CERRAHİSİ VE HEMŞİRELİK BAKIMI Tiroid bezine cerrahi girişim uygulanması gerektiren durumlar • Antitiroid ilaçlar ve radyoaktif iyot ile yapılan hipertiroidzm tedavisinin başarısız olması, • Hemoraji olasılığı, • Guatrın çevredeki dokuya bası yapması, • Kozmetik nedenler, • Tiroid kanseri. Tiroid bezinin cerrahi girişimle çıkarılmasına tiroidektomi denir. Lobektomi: Tiroid bezinin bir lobunun tam olarak çıkarılmasıdır. Subtotal Tiroidektomi: Her iki lobun posterior kısmı yerinde bırakılır. Total Tiroidektomi: Tiroid bezinin tamamı çıkarılır. Totale Yakın Tiroidektomi: Tiroid bezinin bir lobu tümüyle çıkarılır ve diğer lobuna ise subtotal rezeksiyon yapılır. Ameliyat Öncesi Hazırlık ve Bakım • Hasta ilaçlar ve iyot preparatları ile ötroidi hale getirilir, • Tirotoksikoz belirti ve bulguları kontrol altına alınır, • Kalbe ilişkin sorunlar tedavi edilir, • Hastanın dinlenmesi ve rahatlaması sağlanır. Ameliyat Öncesi Hazırlık ve Bakım • Hastanın beslenmesi düzenlenir ve kilosu normal düzeye getirilir. • Hastanın anksiyetesini azaltmaya çalışır, • Ameliyat sonrasında boynunu nasıl destekleyeceği öğretilmelidir, • Hemşire hasta ve ailesine gereken açıklamaları yapmalı ve duygusal destek sağlamalıdır. • Hipertroidizm; ameliyat esnasında ve sonrasında: troid krizine • Hipotroidzm ise: anestezi sırasında hıpotansiyona ve kardiyak arreste neden olabililir. • Bu nedenle hastalar ameliyat öncesi ÖTROİDİ durumuna getirilmelidir. Ameliyat Sonrası Bakım Solunum Yolu Obstrüksiyonu; Tiroidektomi sonrasında glottis ödemi, larengeal sinirin zedelenmesi, hemoraji nedeniyle trakeanın bası altında kalması ve sekresyon artışı nedeniyle solunum yolu obstrüksiyonu gelişebilir. Bu nedenle; • Hastada dispne, siyanoz ve olmadığı sık sık değerlendirilir, hırıltı gibi belirtilerin olup • Hastaya yarım saatte bir derin solunum ve öksürük egzersizleri yaptırılır, gerekiyorsa solunum yolundaki sekresyonlar aspire edilir, • Sekresyon atılımını kolaylaştırmak ve solunum yolu açıklığını sağlamak için nemli oksijen verilir, • Hastada solunum sorunu varsa, narkotik analjezikler verilmez, • Trakeostomi seti, endotrakeal tüp ve larengoskop, kolay ulaşılabilecek bir yerde hazır bulundurulur. Kanama; Ameliyat sonrası ilk 12 saat içinde ortaya çıkar. Tehlikeli bir durumdur. • Hemşire hastanın yaşam bulgularını stabil oluncaya kadar 15 dakikada bir; daha sonraki 12 saatte ise 30 dk. da bir değerlendirir. • Nabız artışı, kan basıncı düşüklüğü kanama bulgusu olabileceğinden hemen hekime bildirilir, • Hastanın pansumanları, boynunun arka kısmı ve omuzları kanama yönünden değerlendirilir, • Boyun bölgesinde basınç hissi de kanamaya olabileceğinden rapor edilmesi gereken bir durumdur. bağlı Tetani; Tiroid ameliyatı sırasında paratiroid bezlerin travması ya da yanlışlıkla alınması hipoparatiroidzme yol açabilir. Paratiroid hormon kan kalsiyumunu düzenlemede önemli rol oynadığından, hormon salgısının azalması hipokalsemiye yol açar. Hipokalsemi belirti ve bulguları ameliyat sonrası 1. – 7. günlerde ortaya çıkabilir. • Hemşire hastayı hipokalsemi yönünden izlemelidir. • Hipokalseminin erken belirtileri el ve ayak parmaklarında uyuşma ve karıncalanma olmasıdır. • Hastada trausseu ve chvostek bulguları ve kan kalsiyum düzeyi değerlendirilir, • Gerekiyorsa kalsiyum glukonat verilerek tedavi edilir, • Bu nedenle kalsiyum glukonat ampulleri hazır bulundurulur. Ses Kısıklığı: • Ameliyat sırasında laringeal sinirin zarar görmesi sonucu ses kısıklığı görülebilir. • Anestezinin etkisi geçtikten sonra hasta ile 30-60 dk. da bir konuşularak sesin durumu değerlendirilir. • Ses kısıklığı varsa, hastaya bu durumun birkaç gün içinde düzelmesinin belendiğini ve bu süre içinde olabildiğince az konuşması gerektiği açıklanır. Tiroid Krizi: • Hemşire taşikardi hastayı, gibi yüksek tiroid krizi ateş, ajitasyon bulguları ve yönünden değerlendirilir. • Yüksek ateş, tiroid krizinin ilk bulgusu olduğundan hemen hekime bildirilir. • Tiroid krizi geliştiğinde gereken tedavi ve bakım uygulanır. Yutma Güçlüğü; • Ameliyat sonrası 1-2 gün hastada yutma güçlüğü olabilir. • Ameliyat sonrasında ağızdan beslenmeye sıvı gıdalarla başlanır. • Yutma güçlüğü azaldıkça yumuşak ve katı gıdalara geçilir. Yara Bölgesinde Gerginlik; • Yara alanındaki gerginliği önlemek için, anestezinin etkisinden çıktıktan sonra, hastaya semi-fowler pozisyonu verilir (KB normal ise). • Baş ve boyun yastık ve kum torbaları ile desteklenir. • Boynun fleksiyonu ve hiperekstansiyonu önlenir. Bu amaçla, hastanın gereksinimi olan bardak ve peçete gibi malzemeler kolay ulaşabileceği bir yere konulur. • Boynun arkası hafif masaj yapılarak gerginlik azaltılmaya çalışılır. • Genellikle, tiroidektomi sonrası ikinci gün hasta ayağa kaldırılır. Otururken ve hareket ederken, hastanın boynunu ameliyat öncesinde öğretildiği şekilde desteklenmesi sağlanır. • Boyunda kontraktür gelişmesini önlemek için yara yeterince iyileştikten sonra, günde birkaç kez boynun yapabildiği yönlere hareket ettirilmesi konusunda hastaya eğitim verilir. Hava Embolisi; • Özellikle venlerin traksiyon sırasında kopması ve diseksiyonda lasere olmasıyla hava embolisi oluşabilir. • Hava embolisinin tanı koydurucu bulguları karakteristik kardiyak üfürüm, ani elektrokardiyografik değişikliklerdir. Enfeksiyon; • En sık görülen yüzeyel yumuşak dokuların enfeksiyonudur. • Seroma oluşan olgularda bazen yüzeyel abse görülebilir. Bu durumda insizyonun açılması ve drenaj gerekir. • Minimal lokal bulgularla birlikte akut genel inflamasyon halinde derin boyun enfeksiyonundan kuşkulanılmalıdır. • Derin boyun abselerinde eksplorazasyon gereklidir. fluktuasyon beklenmeden erken • Nadir olarak ameliyat sonrası 2-5. günlerde sellülit görülebilir. Tedavide sıcak kompresler ve antibiyotikler kullanılır. Taburculuk Eğitimi; • Total tiroidektomi yapılmışsa tiroid hormonu içeren ilaçların kullanımı ve yan etkileri konusunda hastanın ve ailesinin eğitilmesi gerekir. • Boyun egzersizlerini evde de sürdürmesinin ve taburculuk sonrası izlemlerinin önemi vurgulanmalıdır. TEŞEKKÜR EDERİM
