Sosyal hizmet mesleği, psikiyatri alanındaki rolleri itibarıyla

Sosyal hizmet mesleği, psikiyatri alanındaki rolleri itibarıyla hastanın ya da programın sosyal, psikolojik, ekonomik yönü ve
çevre şartlarıyla ilgilidir. Kuşkusuz ruh sağlığının geliştirilmesi, bütün ruh sağlığı personelinin sorumluluğudur. Fakat bu
sorumlulukta ağırlık verilen noktalar ve tedavi sahalarında farklılık vardır. Psikiyatri alanında farklı meslek dalları
bulunmaktadır. Bunların en başlıcaları;
- Psikiyatrist - Psikolog
- Sosyal hizmet uzmanı
- Hemşire
PSİKİYATRİ ALANINDA SOSYAL HİZMET UZMANININ ROLÜ
Bir psikiyatrik sosyal hizmet uzmanı olan ve psikiyatrik sosyal hizmet adına Türkiye’de meslek elemanlarına ilk semineri
veren Pawsy (1968) , psikiyatri alanında sosyal hizmet uzmanının rolü konusundaki açıklamasında aşağıdaki konulara
değinmiştir;
- Psikiyatrik sosyal hizmet uzmanı, psikiyatrik tedavi ekibinin bir parçasıdır.
- Psikiyatrik sosyal hizmet uzmanı, tedavi ekibini bütünleyen bir parçadır ve ekip toplantılarında, karar vermede, planlamada
katılımda bulunur.
Bu açıklamalar ışığında, sosyal hizmet mesleğinin rol ve sorumlulukları aşağıda dokuz madde içinde değerlendirilebilir;
1. Sosyal hizmet, bireyi kendine özgü ve çevresiyle birlikte ele alır. Bu açıdan özellikle hastalığın oluşumu, gelişimi ve devamı
sırasında çevresel etkenlerin hastaya ve hastalığına olan etkisinin incelenmesi ve bunun tedavi ekibine aktarılması psikiyatrik
sosyal hizmet uzmanının rolü içindedir.
2. Sosyal hizmet hastanın iyileşme sürecindeki, hastalığından, ailesinden, çevre şartlarından, statüsünden, çalışma
koşullarından ve hukuki pozisyonuna ilişkin gereksinmelerini, içinde bulunan kurum da dâhil toplumsal kaynakları ihtiyaca
göre harekete geçirebilme rolü ve sorumluluğuyla da yüklüdür.
3. Sosyal hizmetin mesleki etkinliğinin odağı, bireyin toplumsal işlevselliğidir.
4. Hastanın ve tedavi kurumunun koşulları göz önünde tutularak, içinde bulunan tedavi kurumundan en etkin
yararlanmasına ilişkin hastayı, ailesini, çevresini değerlendirme, harekete geçirme rolü vardır.
5. Hastanın tedavi kurumundan çıktıktan sonra aile, çevre ve iş şartları itibarıyla hastalığın tekrar oluşmasını sağlayacak
koşullar mevcutsa, bu tür koşulların iyi yönde değiştirilmesi konusunda araştırıcı, harekete geçirici, eğitici, geliştirici
gerekiyorsa değiştirici bir rolü vardır.
6. Sosyal hizmet mesleğinin etkinliğinin bir odağı da bireyin çevresi ile olumlu bir etkileşim içinde yaşamını devam
ettirmesidir.
7. Hastanın tedavi kurumundan sonra hastalığıyla, ailesiyle, çevresiyle ilişkileri, çalışma hayatı gibi toplum içindeki
konumunun değerlendirilmesi ve bu konuda tedavi ekibinin bilgilendirilmesi ve gerekiyorsa meskeki müdahalesini yapma
rolü de psikiyatrik sosyal hizmet uzmanınındır.
8. Psikiyatri tedavi kurumlarında, sosyal hizmet mesleğinin bir rolü de hastanın ailesinde odaklaşarak, hastanın ve ailenin
tedavi süreci ve sonrasında tedaviye en etkin bir şekilde katkıda bulunması amacıyla var olan ya da var olabilecek
gerilimlerin azaltılması, aile içi dinamiklerinin hastanın ve ailenin kendisi için en iyi olabilecek koşullarda oluşması için
danışmanlık verici, koruyucu-önleyici, geliştirici-değiştirici, tedavi edici rolü vardır.
9. Hasta ve ailesinin hastalık ve içinde bulundukları koşullardan ortaya çıkan haklarının korunması ve bunun ihmal ve
istismar edilmesine yönelik hastanın hukuki haklarını savunuculuk rolü vardır.
Psikiyatrik sosyal hizmet uzmanı görevini yaparken, sosyal hizmet mesleğinin tüm mesleki müdahale yöntem ve tekniklerini
yerine ve ihtiyacına göre kullanmalıdır.
Hasta ve ailelerine, doğrudan doğruya yapılan müdahale ve hizmetlerde, özellikle bireyle çalışma ve grup çalışması en çok
kullanılan mesleki müdahale yöntemleri içerisindedir. Toplum organizasyonu, araştırmada psikiyatrik sosyal hizmet
uzmanının sık sık başvurduğu yöntemlerdir.
Psikiyatrik Tedavi Kurumlarında Sosyal Hizmet Etkinlikleri
Psikiyatrik sosyal hizmetle ilgili bundan önce verilen tanım, rol ve sorumluluklar ve bu rol ve sorumlulukları yerine getirirken
sosyal hizmet uzmanının yararlanacağı yöntemler ve bunların çerçevesi, psikiyatri alanının kendine özgü koşulları ile üst üste
geldiğinde psikiyatrik ortamlarda sosyal hizmet etkinliklerinin görüntüsü ortaya çıkmaktadır.
Psikiyatrik Sosyal Hizmet Etkinlikleri Sınıflandırması
1. Etkinliğin gerçekleştirildiği konum açısından;
Psikiyatrik sosyal hizmet uzmanının etkinliği gerçekleştirdiği yer düşünülerek yapılan bu sınıflama içinde iki konumun var
olduğu görülmektedir. Bunlar aşağıda verilmiştir.
- Klinik içi etkinlikler (hastane içi etkinlikler)
- Klinik dışı etkinlikler (hastane dışı etkinlikler)
2. Sosyal hizmet müdahale yaklaşımları açısından;
Psikiyatrik sosyal hizmet uzmanın, gerçekleştireceği müdahalenin hedef kitlesi ve buyutunu, amacını belirleyecek olan bu
gruplama içinde üç ayrı müdahale yaklaşımı var olduğu görülmektedir. Bunlar aşağıda sunulmuştur;
- Koruyucu – önleyici yaklaşım açısından
- Geliştirici – değiştirici yaklaşım açısından
- Tedavi edici – rehabilite edici yaklaşım açısından
- Savunuculuk yaklaşımı açısından
3. Sosyal hizmet müdehale yöntemleri açısından;
Psikiyatrik sosyal hizmet uzmanın, gerçekleştireceği müdahale yöntemleri açısından e buyutunu, amacını belirleyecek olan
bu gruplama içinde dört ayrı müdahale yönteminşn var olduğu görülmektedir. Bunlar aşağıda sunulmuştur;
- Bireyle çalışma
- Grupla çalışma
- Toplum organizasyonu
- Araştırma faaliyetleri
4. Etkinlik yapılan kişi ya da kurumlar açısından;
Psikiyatrik sosyal hizmet uzmanın, gerçekleştireceği müdahale’nin hedef kitlesi açısından yapılan bu sınıflandırma aşağıdaki
unsurları içermektedir ;
- Hasta (danışan)
- Ailesi (çekirdek aile)
- Geniş ailesi (anne- baba ve yakın akrabalar)
- Çevresi (oturma çevresi, iş çevresi vb.)
- Toplumsal kaynaklar ve kurumlar
5. Psikiyatrik tedavi süreci açısından;
Psikiyatrik tedavi kurumunda hastanın başvurusuyla başlayan süreç içinde psikiyatrik sosyal hizmet uzmanının etkinliklerini
içerir. Bu süreç içinde aşağıdaki unsurlar bulunur;
- Başvuru öncesi etkinlikleri ( ihbar, buluntu, çöp ev vb.) başvuru olmayan
- Başvuru aşaması etkilikleri (poliklinik vb.)
- Hastaneye yatmadan önceki etkinlikler
- Hastaneye yatış aşamasındaki etkinlikler
- Hastane içindeki etkinlikler
- Taburculuk aşamasına hazırlık etkinlikleri
- Taburculuk süreci ve adaptasyon etkinlikler
- İzleme –takip süreçleri