Ortadoğu Kavramı

DERS I
I-ORTADOĞU KAVRAMI, COĞRAFĠ KONUMU VE SINIRLARI
Ortadoğu batılı coğrafyacıların ürettiği bir kavramdır. Temeli batının zihnindeki
doğu fikrine dayanır.
Batılılar, doğunun VII. Yüzyıldan başlayarak XVIII. yüzyıla kadar süren siyasal
ve medeniyet üstünlüğü karşısında ezilmişlik psikolojisine kapılmışlar ve
bundan kurtulup üstün gelmek için doğuyu her bakımdan tanımaya onun
kuvvetli ve zayıf yönlerini öğrenmeye çalışmışlardır. XVIII. yüzyıldan itibaren
başlayan bu çalışmalara orientalizm adı verimektedir. Orient batı dillerinde
kelime olarak doğu, Ģark anlamına gelir.
Bu araştırma çalışmalarına
orientalizm, araştırıcılşara da orientalist denir. Bu kelimelerin dilimizdeki
karşılıkları Ģarkiyatcılık, müsteĢrik, Ģarkiyatçı, doğubilim, doğubilimcidir.
Batılılar kendi medeniyetleri dışındaki aleme doğu demişlerdir. Batı dışındaki
alem genellikle Asya ve Afrikadır. Asyadaki güncel medeniyetler uzak doğu
ve İslam medeniyetidir. Uzakdoğu Budist bir medeniyettir. Çin Japonya ve kore
bu medeniyetin temsilcileridir. Batı bu coğrafyaya uzak doğu (far east) adını
vermiştir. Güneybatı Asyada İslam medeniyetinin yaygın olduğu bölgeyi
Ortadoğu olarak adlandırmıştır. Bu coğrafyaya Yakındoğu (Near East) diyen
bilim adamları da vardır.
Doğu terimi batılılarca XVIII. yüzyıldan beri kullanılmaktadır. Osmanlı
imparatorluğu zamanında Balkanlar da doğu sayılıyordu. Günümüzde de doğu
dünyası Türkiye sınırlarından itibaren başlamaktadır.
Hatta batılılara göre kuzey Afrika bile doğu sayılmaktadır. Doğu dünyasının
başladığı bu bölge doğunun en batısıdır. Hangi doğu diye sorulduğunda bu
bölgeye verilecek isim bulunamamaktadır. Belki batıdaki doğu denilebilir.
Görüldüğü gibi yakın doğu, Ortadoğu ve Uzakdoğu terimleri doğu ile ilgili
olarak ortaya çıkmış coğrafi adlardır. Hatta Yakındoğu ve Ortadoğu kavramları
ile kastedilen bölgeler birbirleri ile çakışmaktadır.
Ortadoğu belirli fiziki oluşumlara dayanan bir coğrafi bölge değildir. Kültürel
oluşumlara ve siyasal görüşlere göre sınırlandırılmış bir bölgedir. Günümüz
ortadoğusunun temellerini dört fiziki ünite oluşturmaktadır. Bunlar Anadolu,
Ġran, Mezopotamya ve Arabistandır. Aslında ortadoğunun herkesce kabul
görmüş bir sınırı da mevcut değildir. Ortadoğuyu kuzey ve doğu Afrikaya , Orta
asyaya , güney Asyaya doğru genişleten görüşler vardır. Ortadoğu terimi ikinci
dünya savaşından sonra daha çok bilhassa Amerikalı coğrafyacılar tarafından
kullanılmaya başlanmış ve daha sonra yaygınlaşmıştır.
Anadolu Ortadoğu kapsamında olduğu için Türkiye de otomatikman bir
Ortadoğu devleti sayılmaktadır. Bu durumda Türkiyeye ait Trakya bölümü
(avrupada olmasına rağmen) Ortadoğuya dahil olmaktadır. İran tümüyle
ortadoğuda bulunmaktadır. Arabistan yarımadası Basra körfezinden doğu
Akdenizdeki Gazzeye çekilecek nazari bir hattın güneyinde kalan yarımadadır.
Tümüyle ortadoğuda yeralmaktadır. Bu üçlünün ortasında onları kaynaştıran
Dicle ve Fırat nehirlerinin aktığı düzlükler ovalar bulunur. Buraya
Mezopotamya denir. Bu bölge Ortadoğunun merkezi konumundadır.
Ortadoğu bölgesi fiziki sınırlardan mahrumdur. Üstelik bir Afrika ülkesi olan
Mısır Ortadoğu kapsamına alınmaktadır. Bu takdirde Ortadoğu Hem Asyada
hem de Afrikada yayılış gösteren bir bölge konumuna gelmektedir.
Ortadoğu kavramı ile önasya kavramının, güneybatı asya kavramının çakıştığı
görülmektedir. Önasya
(Vorderasien) kavramını Alman coğrafya ekolü
kullanmaktadır. Bu kavram güneybatı Asyayı ifade etmektedir. Bu kavram
içinde Afrika ülkeleri (mısır) yoktur. Güneybatı Asya (southwest Asia)
kavramını İngiliz coğrafyacılar kullanmaktadır. Asyanın güneybatısını ifade
eder. Bu kavram içinde de hiçbir Afrika ülkesi yoktur. Anadolu, Güney
Kafkasya, İran, Mezopotamya ve Arabistan güneybatı Asya kavramı içindedir.
Görülüyorki Ortadoğu kavramı, Mısırı dahil etmekle, güney Kafkasyayı dışta
bırakmakla Güneybatı Asya kavramından ayrılmaktadır. Güneybatı Asya, Asya
kıtasının fiziki sınırlarla ayrılmış coğrafi bir bölgesidir. Ortadoğu ise Asya
kıtasının dışına Afrikaya Mısıra doğru taşmış bir bölgedir.
Ortadoğu (Middle East, Mittlererosten, ġarkül Evsat)
olarak kastedilen
bölgede bir kavram kargaşası olduğu görülüyor. Önasya (Vorderasien) ,
Yakındoğu (Near East) , Güneybatı Asya gibi kavramların hepsi de Ortadoğu
kavramı ile az çok çakışmaktadır.
1.Derse Bibliyografya
Said, E. ;(1982), “Oryantalizm (Doğubilim), Sömürgeciliğin Keşif Kolu”, Pınar
Yayınları, İstanbul.