“Egitimde Etik”
advertisement
VELİLER İÇİN ETİK REHBER “Eg itimde Etik” Bu Yayın Avrupa Birliği’nin Yardımıyla Hazırlanmıştır. Bu Yayının İçeriğinden Yalnızca Sinop Spastik Çocuklar Derneği Sorumlu Olup, Herhangi Bir Şekilde AB’nin Görüşlerini Yansıttığı Şeklinde Yorumlanamaz. İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER I. BÖLÜM Etik Nedir?......................................................................................................... 5 Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri.............................................................. 8 Türk Kamu Yönetiminde Etik Mevzuatı........................................................... 16 Kamu Görevlileri Etik Kurulu........................................................................... 18 Etik Komisyonlar.............................................................................................. 21 Kamu Yönetiminde Etik Hiyerarşisi................................................................. 23 Öğretmenlerin Etik ilkeleri............................................................................... 24 Eğitim Yöneticisinin Etik İlkeleri....................................................................... 27 II. BÖLÜM Okullarda Etik Ortamı Olumsuz Etkileyen Risk Faktörleri............................... 30 III. BÖLÜM Etik Dışı Davranış Karşısında Neler Yapılmalı?.............................................. 33 Eylem Planı..................................................................................................... 36 Etik Davranış İhlallerin İncelenmesi ve Sonuçları........................................... 37 Etik Olmayan Davranışlar, Tekli er Karşısında Ne Yapmalı?........................... 38 Vaka Örnekleri............................................................................................... 39 3 1 BÖLÜM Etik nedir? Etik; insan tutum ve davranışlarının iyi kötü ya da doğru- yanlış yönden değerlendirilmesidir. Etik; insanların yapılması gereken şeyleri nasıl yapması gerektiğine karar verebilmesi için yardımcı olabilecek değerler, ilkeler ve standartlar hakkında bir rehberdir. Etik; insanların yargıları ve bu yargılara ulaşma süreci ile ilgilidir. Bu, insanların değerlere dayalı kararlar verdiği bir süreçtir. Etik İkilem: Etik ikilem, iki veya daha fazla değerin çatışma hali olarak adlandırılan bir kavramdır. Eğer, çatışan bu de an bu değerlerden erlerden birisi korunursa birisi korunursa, diğeri korunamamaktadır ya da bir veya daha fazlasını koruyabilmek için, diğerlerini erlerini göz ardı etmek zorunluluğu bulunmaktadır. Bireyler yaşadıkları etik ikilemler sonucunda bilerek veya bilmeyerek etik dışı kararlar alabilirler. Kişilerin etik ikilem karşısında doğru karar alabilmesi için Boston’da Bentley College İş Etiği Merkezi tarafından bir test geliştirilmiştir; 5 1. Bu doğru mu? “Kendine nasıl davranılmasını istiyorsan başkalarına da öyle davran” ilkesinden hareket etmek gerekir. Dolayısıyla verilen kararların doğruluk-yanlışlık, objektiflik-sübjektiflik, eksiklik-fazlalık gibi durumlarının değerlendirilmesidir. 2. Bu adil mi? Verilen kararlarda “empatik” yaklaşım olmalıdır. Bu karar benim hakkımda verilmiş olsaydı, benim tutumum nasıl olurdu? Sorusuna cevap verdiğimizde doğru karar verme adımını atmış oluruz. 3. Eğer birisi zarar görecekse bu kim? Faydacılık kavramına dayalı bir sorudur. Kişinin kaybetmeyi mi, kazanmayı mı hak ettiğine karar verecek olmasıdır. 4. Eğer verdiğiniz karar gazetelerin birinci sayfasında yer alsaydı kendinizi rahat hisseder miydiniz? Gazetelerin birinci sayfasının ne kadar önemli olduğunu hepimiz biliriz. Çünkü, gazetede ilk baktığımız yer gazetenin birinci sayfasıdır. Bu soruya hayır yanıtının verilecek olması durumunda, niçin sorusu ile karşı bir soru sorarak sorunun daha doğru tanımlanmasına yardımcı olabiliriz. 5. Aileniz, çocuğunuz ya da akrabalarınıza bunu söyler miydiniz? Yaptıklarınız veya söylediklerinizin yakınlarınız tarafından bilinmesi halinde sizde rahatsızlık oluşturuyorsa o vakit bu eylem ya da durumun tekrar gözden geçirilmesi gerekir. 6 6. Olay ne hissettiriyor? Verilecek kararlarda sonuçların iyi bir şekilde düşünülmesi ve sezgilerin üzerinde durulması gerekir. Duyarlı insanlar olayların kötü yönünü görebilir veya hissedebilirler. Bu tür bir kuşku durumunda nedenlerinin iyice irdelenip ortaya konması gerekir. Evrensel etik değerler: ● Doğruluk, dürüstlük ● Güvenilir olma ● Sadakat ● Adalet ● Başkalarına yardım etme ● Başkalarına saygı gösterme ● Vatandaşlık sorumluluğuna sahip olma ● Yalan söylememe ● Başkasının hakkını yememe ● Karşısındakinin güç durumundan yararlanmama ● Acısı olanın acısını paylaşma ● Dayanışma ● Bireylerin eşitliğinin kabul edilmesi ● Kaynakların adil dağıtılması 7 Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri: ● Görevin yerine getirilmesinde kamu hizmeti bilinci Kamu görevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde; sürekli gelişimi, katılımcılığı, saydamlığı, tarafsızlığı, dürüstlüğü, kamu yararını gözetmeyi, hesap verebilirliği, öngörülebilirliği, hizmette yerindeliği ve beyana güveni esas alırlar. ● Halka Hizmet Bilinci Kamu görevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde; halkın günlük yaşamını kolaylaştırmayı, ihtiyaçlarını en etkin, hızlı ve verimli biçimde karşılamayı, hizmet kalitesini yükseltmeyi, halkın memnuniyetini artırmayı, hizmetten yararlananların ihtiyacına ve hizmetlerin sonucuna odaklı olmayı hedeflerler. ● Hizmet standartlarına uyma Kamu kurum ve kuruluşlarının yöneticileri ve diğer personeli, kamu hizmetlerini belirlenen standartlara ve süreçlere uygun şekilde yürütürler, hizmetten yararlananlara iş ve işlemlerle ilgili gerekli açıklayıcı bilgileri vererek onları hizmet süreci boyunca aydınlatırlar. ● Amaç ve misyona bağlılık Kamu görevlileri, çalıştıkları kurum veya kuruluşun amaçlarına ve misyonuna uygun davranırlar. Ülkenin çıkarları, toplumun refahı ve kurumlarının hizmet idealleri doğrultusunda hareket ederler. ● Dürüstlük ve tarafsızlık. Kamu görevlileri; tüm eylem ve işlemlerinde yasallık, adalet, eşitlik ve dürüstlük ilkeleri doğrultusunda hareket ederler, görevlerini yerine getirirken ve hizmetlerden yararlandırmada dil, din, felsefi inanç, siyasi düşünce, ırk, cinsiyet ve benzeri sebeplerle ayrım yapamazlar, insan hak ve özgürlüklerine aykırı veya 8 kısıtlayıcı muamelede ve fırsat eşitliğini engelleyici davranış ve uygulamalarda bulunamazlar. Kamu görevlileri, takdir yetkilerini, kamu yararı ve hizmet gerekleri doğrultusunda, her türlü keyfilikten uzak, tarafsızlık ve eşitlik ilkelerine uygun olarak kullanırlar. Kamu görevlileri, gerçek veya tüzel kişilere öncelikli, ayrıcalıklı, taraflı ve eşitlik ilkesine aykırı muamele ve uygulama yapamazlar, herhangi bir siyasi parti, kişi veya zümrenin yararını veya zararını hedef alan bir davranışta bulunamazlar, kamu makamlarının mevzuata uygun politikalarını, kararlarını ve eylemlerini engelleyemezler. ● Saygınlık ve güven. Kamu görevlileri, kamu yönetimine güveni sağlayacak şekilde davranırlar ve görevin gerektirdiği itibar ve güvene layık olduklarını davranışlarıyla gösterirler. Halkın kamu hizmetine güven duygusunu zedeleyen, şüphe yaratan ve adalet ilkesine zarar veren davranışlarda bulunmaktan kaçınırlar. Kamu görevlileri, halka hizmetin kişisel veya özel her türlü menfaatin üzerinde bir görev olduğu bilinciyle hizmet gereklerine uygun hareket eder, hizmetten yararlananlara kötü davranamaz, işi savsaklayamaz, çifte standart uygulayamaz ve taraf tutamazlar. Yönetici veya denetleyici konumunda bulunan kamu görevlileri, keyfi davranışlarda, baskı, hakaret ve tehdit edici uygulamalarda bulunamaz, açık ve kesin kanıtlara dayanmayan rapor düzenleyemez, mevzuata aykırı olarak kendileri için hizmet, imkân veya benzeri çıkarlar talep edemez ve talep olmasa dahi sunulanı kabul edemezler. ● Nezaket ve saygı. Kamu görevlileri, üstleri, meslektaşları, astları, diğer personel ile hizmetten yararlananlara karşı nazik ve saygılı davranırlar ve gerekli ilgiyi gösterirler, konu yetkilerinin dışındaysa ilgili birime veya yetkiliye yönlendirirler. 9 ●Yetkili makamlara bildirim. Kamu görevlileri, bu Yönetmelikte belirlenen etik davranış ilkeleriyle bağdaşmayan veya yasadışı iş ve eylemlerde bulunmalarının talep edilmesi halinde veya hizmetlerini yürütürken bu tür bir eylem veya işlemden haberdar olduklarında ya da gördüklerinde durumu yetkili makamlara bildirirler. Kurum ve kuruluş amirleri, ihbarda bulunan kamu görevlilerinin kimliğini gizli tutar ve kendilerine herhangi bir zarar gelmemesi için gerekli tedbirleri alırlar. ● Çıkar Çatışmasından Kaçınma Çıkar çatışması; kamu görevlilerinin görevlerini tarafsız ve objektif şekilde icra etmelerini etkileyen ya da etkiliyormuş gibi gözüken ve kendilerine, yakınlarına, arkadaşlarına ya da ilişkide bulunduğu kişi ya da kuruluşlara sağlanan her türlü menfaati ve onlarla ilgili mali ya da diğer yükümlülükleri ve benzeri şahsi çıkarlara sahip olmaları halini ifade eder. Kamu görevlileri, çıkar çatışmasında şahsi sorumluluğa sahiptir ve çıkar çatışmasının doğabileceği durumu genellikle şahsen bilen kişiler oldukları için, herhangi bir potansiyel ya da gerçek çıkar çatışması konusunda dikkatli davranır, çıkar çatışmasından kaçınmak için gerekli adımları atar, çıkar çatışmasının farkına varır varmaz durumu üstlerine bildirir ve çıkar çatışması kapsamına giren menfaatlerden kendilerini uzak tutarlar. ● Görev ve yetkilerin menfaat sağlamak amacıyla kullanılmaması. Kamu görevlileri; görev, unvan ve yetkilerini kullanarak kendileri, yakınları veya üçüncü kişiler lehine menfaat sağlayamaz ve aracılıkta bulunamazlar, akraba, eş, dost ve hemşeri kayırmacılığı, siyasal kayırmacılık veya herhangi bir nedenle ayrımcılık veya kayırmacılık yapamazlar. Kamu görevlileri, görev, unvan ve yetkilerini kullanarak kendilerinin veya başkalarının kitap, dergi, kaset, cd ve benzeri ürünlerinin satışını ve dağıtımını yaptıramaz; herhangi bir kurum, vakıf, dernek veya spor kulübüne yardım, bağış ve benzeri nitelikte menfaat sağlayamazlar. 10 Kamu görevlileri, görevlerinin ifası sırasında ya da bu görevlerin sonucu olarak elde ettikleri resmi veya gizli nitelikteki bilgileri, kendilerine, yakınlarına veya üçüncü kişilere doğrudan veya dolaylı olarak ekonomik, siyasal veya sosyal nitelikte bir menfaat elde etmek için kullanamazlar, görevdeyken ve görevden ayrıldıktan sonra yetkili makamlar dışında hiçbir kurum, kuruluş veya kişiye açıklayamazlar. Kamu görevlileri, seçim kampanyalarında görev yaptığı kurumun kaynaklarını doğrudan veya dolaylı olarak kullanamaz ve kullandıramazlar. ● Hediye alma ve menfaat sağlama yasağı Kamu görevlisinin tarafsızlığını, performansını, kararını veya görevini yapmasını etkileyen veya etkileme ihtimali bulunan, ekonomik değeri olan ya da olmayan, doğrudan ya da dolaylı olarak kabul edilen her türlü eşya ve menfaat hediye kapsamındadır. Kamu görevlilerinin hediye almaması, kamu görevlisine hediye verilmemesi ve görev sebebiyle çıkar sağlanmaması temel ilkedir. Kamu görevlileri, yürüttükleri görevle ilgili bir iş, hizmet veya menfaat ilişkisi olan gerçek veya tüzel kişilerden kendileri, yakınları veya üçüncü kişi veya kuruluşlar için doğrudan doğruya veya aracı eliyle herhangi bir hediye alamazlar ve menfaat sağlayamazlar. Kamu görevlileri, kamu kaynaklarını kullanarak hediye veremez, resmi gün, tören ve bayramlar dışında, hiçbir gerçek veya tüzel kişiye çelenk veya çiçek gönderemezler; görev ve hizmetle ilgisi olmayan kutlama, duyuru ve anma ilanları veremezler. Uluslararası ilişkilerde nezaket ve protokol kuralları gereğince, yabancı kişi ve kuruluşlar tarafından verilen hediyelerden, 3628 sayılı Kanunun 3. maddesi hükümleri saklı kalmakla birlikte, söz konusu maddede belirtilen sınırın altında kalanlar da beyan edilir. 11 Yönetmelik kapsamına giren en az genel müdür, eşiti ve üstü görevliler, bu maddenin 5 inci fıkrası ve 6 ncı fıkranın (a) bendinde sayılan hediyelere ilişkin bir önceki yılda aldıklarının listesini, herhangi bir uyarı beklemeksizin her yıl Ocak ayı sonuna kadar Kurula bildirirler. Hediye alma yasağı kapsamı dışında olanlar: a) Görev yapılan kuruma katkı anlamına gelen, kurum hizmetlerinin hukuka uygun yürütülmesini etkilemeyecek olan ve kamu hizmetine tahsis edilmek, kurumun demirbaş listesine kaydedilmek ve kamuoyuna açıklanmak koşuluyla alınanlar (makam aracı ve belli bir kamu görevlisinin hizmetine tahsis edilmek üzere alınan diğer hediyeler hariç) ile kurum ve kuruluşlara yapılan bağışlar, b) Kitap, dergi, makale, kaset, takvim, cd veya buna benzer nitelikte olanlar, c) Halka açık yarışmalarda, kampanyalarda veya etkinliklerde kazanılan ödül veya hediyeler, d) Herkese açık konferans, sempozyum, forum, panel, yemek, resepsiyon veya buna benzer etkinliklerde verilen hatıra niteliğindeki hediyeler, e) Tanıtım amacına yönelik, herkese dağıtılan ve sembolik değeri bulunan reklam ve el sanatları ürünleri, f) Finans kurumlarından piyasa koşullarına göre alınan krediler. 12 Hediye alma yasağı kapsamında olanlar: a) Görev yapılan kurumla iş, hizmet veya çıkar ilişkisi içinde bulunanlardan alınan karşılama, veda ve kutlama hediyeleri, burs, seyahat, ücretsiz konaklama ve hediye çekleri, b) Taşınır veya taşınmaz mal veya hizmet satın alırken, satarken veya kiralarken piyasa fiyatına göre makul olmayan bedeller üzerinden yapılan işlemler, c) Hizmetten yararlananların vereceği her türlü eşya, giysi, takı veya gıda türü hediyeler, d) Görev yapılan kurumla iş veya hizmet ilişkisi içinde olanlardan alınan borç ve krediler. ● Kamu malları ve kaynaklarının kullanımı. Kamu görevlileri, kamu bina ve taşıtları ile diğer kamu malları ve kaynaklarını kamusal amaçlar ve hizmet gerekleri dışında kullanamaz ve kullandıramazlar, bunları korur ve her an hizmete hazır halde bulundurmak için gerekli tedbirleri alırlar. ● Savurganlıktan kaçınma. Kamu görevlileri, kamu bina ve taşıtları ile diğer kamu malları ve kaynaklarının kullanımında israf ve savurganlıktan kaçınır; mesai süresini, kamu mallarını, kaynaklarını, işgücünü ve imkânlarını kullanırken etkin, verimli ve tutumlu davranırlar. 13 ● Bağlayıcı açıklamalar ve gerçek dışı beyan. Kamu görevlileri, görevlerini yerine getirirken yetkilerini aşarak çalıştıkları kurumlarını bağlayıcı açıklama, taahhüt, vaat veya girişimlerde bulunamazlar, aldatıcı ve gerçek dışı beyanat veremezler.- ● Bilgi verme, saydamlık ve katılımcılık. Kamu görevlileri, halkın bilgi edinme hakkını kullanmasına yardımcı olurlar. Gerçek ve tüzel kişilerin talep etmesi halinde istenen bilgi veya belgeleri, 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanununda belirlenen istisnalar dışında, usulüne uygun olarak verirler. Üst yöneticiler, ilgili kanunların izin verdiği çerçevede, kurumlarının ihale süreçlerini, faaliyet ve denetim raporlarını uygun araçlarla kamuoyunun bilgisine sunarlar. Kamu görevlileri, kamu hizmetleri ile ilgili temel kararların hazırlanması, olgunlaştırılması, alınması ve bu kararların uygulanması aşamalarından birine, bir kaçına veya tamamına, aksine yasal bir hüküm olmadıkça, o karardan doğrudan ya da dolaylı olarak etkilenecek olanların katkıda bulunmasını sağlamaya dikkat ederler. ● Yöneticilerin hesap verme sorumluluğu. Kamu görevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi sırasında sorumlulukları ve yükümlülükleri konusunda hesap verebilir ve kamusal değerlendirme ve denetime her zaman açık ve hazır olurlar. Yönetici kamu görevlileri, kurumlarının amaç ve politikalarına uygun olma- yan işlem veya eylemleri engellemek için görev ve yetkilerinin gerektirdiği önlemleri zamanında alırlar. 14 Yönetici kamu görevlileri, yetkisi içindeki personelin yolsuzluk yapmasını önlemek için gerekli tedbirleri alırlar. Bu tedbirler; yasal ve idari düzenlemeleri uygulamayı, eğitim ve bilgilendirme konusunda uygun çalışmalar yapmayı, personelinin karşı karşıya kaldığı mali ve diğer zorluklar konusunda dikkatli davranmayı ve kişisel davranışlarıyla personeline örnek olmayı kapsar. Yönetici kamu görevlileri, personeline etik davranış ilkeleri konusunda uygun eğitimi sağlamak, bu ilkelere uyulup uyulmadığını gözetlemek, geliriyle bağdaşmayan yaşantısını izlemek ve etik davranış konusunda rehberlik etmekle yükümlüdür. ● Eski kamu görevlileriyle ilişkiler. Kamu görevlileri, eski kamu görevlilerini kamu hizmetlerinden ayrıcalıklı bir şekilde faydalandıramaz, onlara imtiyazlı muamelede bulunamaz. Kamu görevlerinden ayrılan kişilere, ilgili kanunlardaki hükümler ve süreler saklı kalmak kaydıyla, daha önce görev yaptıkları kurum veya kuruluştan, doğrudan veya dolaylı olarak herhangi bir yüklenicilik, komisyonculuk, temsilcilik, bilirkişilik, aracılık veya benzeri görev ve iş verilemez. ● Mal bildiriminde bulunma. Kamu görevlileri, kendileriyle eşlerine ve velayeti altındaki çocuklarına ait taşınır ve taşınmazları, alacak ve borçları hakkında, 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu hükümleri uyarınca, yetkili makama mal bildiriminde bulunurlar. Kurul, gerek gördüğü takdirde mal bildirimlerini inceleme yetkisine sahiptir. Mal bildirimlerindeki bilgilerin doğruluğunun kontrolü amacıyla ilgili kişi ve kuruluşlar (bankalar ve özel finans kurumları dâhil) talep edilen bilgileri, en geç otuz gün içinde Kurula vermekle yükümlüdürler. 15 Türk Kamu Yönetiminde Etik Mevzuatı ● Anayasa’nın 10’uncu (Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.), 129’uncu (Memurlar ve diğer kamu görevlileri Anayasa ve kanunlara sadık kalarak faaliyette bulunmakla yükümlüdürler.) 137’nci (Kamu hizmetlerinde herhangi bir sıfat ve suretle çalışmakta olan kimse, üstünden aldığı emri, yönetmelik, tüzük, kanun veya Anayasa hükümlerine aykırı görürse, yerine getirmez ve bu aykırılığı o emri verene bildirir. Ancak, üstü emrinde ısrar eder ve bu emrini yazı ile yenilerse, emir yerine getirilir; bu halde, emri yerine getiren sorumlu olmaz. Konusu suç teşkil eden emir, hiçbir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz.) maddesi. ● 657 Sayılı “Devlet Memurları Kanunu” ● 5237 Sayılı “Türk Ceza Kanunu” ● 2531 Sayılı “Kamu Görevlerinden Ayrılanların Yapamayacakları İşlere Dair Kanun” ● 1156 “Sayılı Kanuna Mugayir Tahakkuk ve Tediye Muamelatını İhbar Edenlere İkramiye İtasına Dair Kanun” ● 3628 Sayılı “Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu” 16 ● 4982 Sayılı “Bilgi Edinme Hakkı Kanunu” ● Diğer Yasal Düzenlemeler ● 5018 sayılı “Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu” ● 5176 Sayılı “Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Hakkında Kanun” ● Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ● 2007 tarihli “Kamu İç Kontrol Standartları Tebliği” ● Türkiye’nin Taraf Olduğu Uluslararası Anlaşmalar 17 Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kamu Görevlileri Etik Kurulu, 5176 sayılı Kanun kapsamındaki konularda her türlü kararları almak ve uygulamak üzere kurulmuştur. Üyeleri Bakanlar Kurulu tarafından atanmaktadır. Kurul üyeleri, ● Bakanlık görevi yapmış olanlar arasından bir üye, ● İl belediye başkanlığı yapmış olanlar arasından bir üye, ● Yargıtay, Danıştay, Sayıştay üyeliği görevlerinden emekliye ayrılanlar arasından üç üye, ● Müsteşarlık, büyükelçilik, valilik, bağımsız ve düzenleyici kurul başkanlığı görevlerinde bulunmuş veya bu görevlerden emekliye ayrılanlar arasından üç üye, ● Üniversitelerde rektörlük veya dekanlık görevlerinde bulunmuş öğretim üyeleri veya bunların emeklileri arasından iki üye, ● Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarında en üst kademe yöneticiliği yapmış olanlar arasından bir üye, Olmak üzere atanır. Etik kurulu 11 üyeden oluşur. Kurul üyelerinin görev süresi dört yıldır. Süresi dolan üyeler Bakanlar Kurulunca yeniden seçilebilirler. Kurul üyelerinin görev süresi dolmadan görevlerine son verilemez. Ancak üyeler, ciddi bir hastalık veya sakatlık nedeniyle iş görememeleri veya atamaya ilişkin şartları kaybetmeleri halinde, atandıkları usule göre süresi dolmadan görevden alınır. Üyeler, görevi kötüye kullanmaktan veya yüz kızartıcı bir suçtan mahkûm olmaları halinde ise Başbakan onayıyla görevden alınır. Görevden alma nedeniyle veya süresi dolmadan herhangi bir sebeple boşalan Kurul üyeliklerine bir ay içerisinde Bakanlar Kurulunca yeniden atama yapılır. Bu şekilde atanan üye, yerine atandığı üyenin görev süresini tamamlar. 18 Kurul, Başkanın daveti üzerine en az altı üyeyle toplanır ve üye tam sayısının salt çoğunluğunun aynı yöndeki oyu ile karar verir. Toplantı kararları ilgililere duyurulur. Kurul ayda dört defa toplanır. Kurul Başkan ve üyelerinin toplantılara katılmaları esastır. Arka arkaya üç toplantıya veya bir yıl içinde toplam on toplantıya katılmayan üyeler istifa etmiş sayılırlar. Kurulun sekretarya hizmetleri Başbakanlık Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü tarafından yerine getirilmektedir. Etik Kurulunun Görevleri: a. Kamu görevlilerinin görevlerini yürütürken uymaları gereken davranış ilkelerini hazırlayacağı yönetmeliklerle belirlemek, b. Etik davranış ilkelerinin ihlal edildiği iddiasıyla resen veya yapılacak başvurular üzerine gerekli inceleme ve araştırmayı yaparak sonucu ilgili makama bildirmek, c. Kamuda etik kültürünü yerleştirmek üzere çalışmalar yapmak veya yaptırmak ve bu konuda yapılacak çalışmalara destek olmak. d. Hediye alma yasağının kapsamını belirlemeye ve en az genel müdür veya eşiti seviyedeki üst düzey kamu görevlilerince alınan hediyelerin listesini gerektiğinde her takvim yılı sonunda bu görevlilerden istemeye yetkilidir. 25.5.2004 tarih ve 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile kamu görevlilerinin uymaları gereken saydamlık, tarafsızlık, dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu yararını gözetme gibi etik davranış ilkelerini belirlemek ve uygulamayı gözetmek üzere kurulmuştur. Genel bütçeye dahil daireler, katma bütçeli idareler, kamu iktisadi teşebbüsleri, döner sermayeli kuruluşlar, mahalli idareler ve bunların birlikleri, kamu tüzel kişiliğini haiz olarak kurul, üst kurul, kurum, enstitü, teşebbüs, teşekkül, fon ve sair 19 adlarla kurulmuş olan bütün kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan; yönetim ve denetim kurulu ile kurul, üst kurul başkan ve üyeleri dahil tüm personeli Kanun kapsamındadır. Ancak; Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Bakanlar Kurulu üyeleri, Türk Silahlı Kuvvetleri ve yargı mensupları ile üniversiteler hakkında bu Kanun hükümleri uygulanmaz. Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurlu, Kurumlardaki Genel Müdür ve üstü için yapılan müracaatları incelemektedir. Daha alt düzey kamu görevlileri hakkında ise kurumların disiplin kurulları yetkilidir. 20 Etik Komisyonlar Etik Komisyonları; etik davranış ilkelerinin personele tanıtılması ve benimsetilmesine yönelik bilgilendirme ve bilinçlendirme toplantılarının yapılması, Kamu Görevlileri Etik Kurulu ile işbirliği içerisinde kurumsal mesleki etik ilkelerin tespit edilmesi, hizmet içi eğitim programlarına ve görevde yükselme eğitim ve sınavları ile personel alımına yönelik sınav konularına etik ilkelerin eklenmesi ve uygulamasının gözetilmesi, “Kurumsal Etik Eğitimi Stratejisi”nin hazırlanması ile uygulanmasının koordinasyonu, kurumlarının yürüttüğü hizmetler açısından, merkez ve taşra teşkilatlarından üst düzey personelin katılımı etik sorun alanlarının tespit edilmesine yönelik çalıştayların düzenlenmesi gibi faaliyetlerde bulunmaktadırlar Etik Komisyonları, tüm kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarında, üst yöneticinin görevlendirmesi ile bir tepe yöneticisi (Bakanlık ve Müsteşarlıklarda Müsteşar Yardımcısı, Bağımsız Başkanlıklarda, Bağımsız İdari Otoritelerde ve Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşlarında Başkan Yardımcısı, Bağımsız Genel Müdürlüklerde Genel Müdür Yardımcısı, İllerde Vali Yardımcısı, Belediyelerde Belediye Başkan Yardımcısı, İlçelerde Kaymakam gibi) başkanlığında diğer ilgili birimlerden (Teftiş Kurulu Başkanlığı, İç Denetim Birimi Başkanlığı, Personel Dairesi Başkanlığı, Eğitim Dairesi Başkanlığı, Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı vb.) üyelerin görevlendirilmesi ile oluşturulur. Etik Komisyonların temel görevleri; • Kurumlarında etik kültürünü yerleştirmek ve geliştirmek, • Personele etik davranış ilkeleri konusunda karşılaştıkları sorunlar ile ilgili olarak tavsiyelerde bulunmak, • Kurumlarındaki etik sorunları belirlemeye yönelik çalışmalar yapmak olarak belirlenmiştir. 21 Etik Komisyonları, yaptıkları faaliyetler ile ülkemiz bürokrasisi açısından Kamu Görevlileri Etik Kurulu kurulmasına ilişkin 5176 sayılı Kanun ile kamu hizmeti anlayışında hedeflenen değişime önemli katkı sağlamaktadırlar. Etik Komisyonları; Kurum ve kuruluşlarda, etik kültürünü yerleştirmek ve geliştirmek, personelin etik davranış ilkeleri konusunda karşılaştıkları sorunlarla ilgili olarak tavsiyelerde ve yönlendirmede bulunmak ve etik uygulamaları değerlendirmek üzere kurum veya kuruluşun üst yöneticisi tarafından kurum içinden en az üç kişilik oluşturulur. Etik komisyonu üyelerinin ne kadar süreyle görev yapacağı ve diğer hususlar, kurum ve kuruluşun üst yöneticisince belirlenir. 22 Kamu Yönetiminde Etik Hiyerarşisi 1- Bireysel Ahlak: Kamu görevlisinin kendi öznel geçmişi tarafından biçimlendirilen ahlak. 2- Mesleki Etik: Kamu görevlisinin görevini yaparken, mesleğin gerektirdiği normlar çerçevesinde davranmasıdır. 3- Örgütsel Etik: Kamu görevlilerinin eylemlerini örgütsel amacın gerçekleşmesi doğrultusunda belirlenmiş bulunan kurallara göre yapmasıdır. 4- Toplumsal Etik: Kamu görevlilerinin bir taraftan bireyi koruyan tutum ve davranışlar sergilemesi diğer yandan ise toplumun bir bütün olarak gelişmesine katkı sağlayacak biçimde davranmalarıdır. Meslek Etiği: Belli bir meslekte hüküm süren doğru ve yanlış davranışları ele alır. Mesleki etik, bütün ilişkilerde dürüstlük, sözünde durmak, doğaya ve insanlara saygılı olmak, hakça davranmak ve haksızlıklara karşı çıkmayı gerektirir. Meslek etiğinin en önemli yanlarından biri, dünyanın neresinde olursa olsun, aynı meslekte çalışan bireylerin bu davranış kurallarına uygun davranmalarının gerekli olmasıdır Meslek Etiğinin Kodları Etik kod, çalışanların hangi davranışlarının kabul edilebilir bulunduğuna ilişkin olarak yol gösteren meslek ya da örgüt tarafından beklenen resmi ifadelerdir Etik kodların temel işlevi, kapsamına giren grup üzerinde belli bir disiplin sağlamak ve bunun için gereken ortamı yaratmaktır 23 Öğretmenlerin Etik ilkeleri ● Görev yapılırken ayrımcılık yapmamak, her öğrencinin eşit muamele görme hakkını korumak ● Görevle ilgili bilgi, beceri ve tutumları eksiksiz kazanmış olmak, sürekli gelişime ve değişime devam etmek ● Hizmeti zamanında ve kusursuz sunmak, ● Mesleği daha iyi yapabilmek için sürekli olarak özeleştiri ve değerlendirme yapmak, ● Hizmette kaliteyi sağlamak, ● Kişisel yeteneklerini sonuna kadar kullanmak, ● Takdir yetkisini makul ölçüler içinde kullanmak, ● Mesleğin yönetim ve tekniklerini sürekli olarak geliştirmek, ● Öğrencilere, fiziksel ve psikolojik anlamda öğrenme ortamına uygun bir sınıf ortamı oluşturmak ● Yapılan hizmetlere karşı sorumlu olmak ve eğitim öğretimle ilgili sorumluluklar almak ● Her türlü eylemde adil olmak ve öğrenciler arasındaki ilişkilerde de adaleti sağlamak 24 ● Tüm öğrencilere eşit davranmak ancak özel eğitim gerektiren (görme, işitme, zihin engeli. bulunan) öğrencilerin özür durumlarını dikkate alarak bu ilkeyi duruma uygun düzenlemek ● Sınıfta düzen ve disiplin sağlayarak, öğrenci sağlını ve güvenliğini tehdit edecek her türlü unsuru ortadan kaldırılmak ● Öğrenci velilerinin aldığı pahalı hediyeleri kabul etmemek, sınav sonuçlarını objektif değerlendirmek ● Kendi dini, siyasi ve politik görüş ve düşüncelerimizi öğrencilere empoze etmemek, ● Öğrencilerin dayak, şiddet, hakaret, isim takma ve belli özelliklerinden dolayı aşağılanma gibi davranışlara maruz kalmasını engellemek ● Velilere karşı saygılı ve ön yargısız olmak, küçük düşürücü ve suçlayıcı tavırlar içinde olmamak ● Okulda ve sınıfta zamanı ve diğer kamu malları ile kaynaklarını etkili ve verimli kullanmak, savurganlıktan kaçınmak bu davranışları öğrencilere de benimsetmek ● Okul yöneticileri olarak öğrenci, veli ve personeli arasında ayrım yapmamak, ödül ve ceza işlemlerinde adil olmak ● Okul ve toplum arasında sağlıklı ve olumlu bir ilişki kurmak ● Okuldaki kurallar, inançlar ve yönetici, öğretmen ve öğrencilerin davranışlarına kılavuzluk eden değerler olan kurum kültürünü oluşturmak 25 ● Okulun belirlemiş olduğu hizmet standartlarına uymak ● Okuldaki tüm personel görev ve yetkilerini menfaat sağlamak amacıyla kullanmamak ● Mezun öğrenci ve okuldan ayrılan personel ile iletişimi devam ettirmek ● Okuldaki gelişme ve değişimleri yetkili makamlara bildirmek ● Tespit edilmiş olan amaç ve misyona bağlılık göstermek ● Kanunca belirtilen sürelerde ve değişikliklerde mal bildiriminde bulunmak ● Öğretmenlerin ve diğer iş görenlerin gönül gücünü (moral) düşüren en önemli etkenlerden biri, yöneticilerin dürüstlüğü ve tarafsızlığından kuşku duyulmasıdır. Dürüstlükten sapmalar, kısa sürede alt düzeydeki yöneticilerinde ahlaki bozulmaya uğramalarına ve örgüte yolsuzluğun girmesine neden olmaktadır. ● Okul yönetiminde etik dışı davranışlar birkaç şekilde ortaya çıkabilir. Bunlardan ırk ayrımı, dinsel önyargılar, öğrenci ve işgörenlere adil olmayan davranışlar, bedensel ve sözlü taciz gibi açıkça ortaya çıkan ihlaller kolayca farkedilebilir. Ancak etik davranışların gizli ihlalleri, yöneticiye dalkavukluk yapan arkadaş ya da bazı işgörenlere yanlı davranma gibi kayırmalar şeklinde görülebilir. 26 Eğitim Yöneticisinin Etik İlkeleri 1- Eğitim felsefesine uygun bir vizyon geliştirilmesi: İnsan ilişkileri ve karar alma sürecinde tutarlı olmak için yöneticilerin eğitim felsefesine uygun bir vizyona sahip olması gerekmektedir. Aile ve topluma Karşı Etik davranışlar: Öğretmenler, toplumdaki yurttaşlık görevlerini yerine getirirken, aileler ve toplumun okullarını geliştirmeye katkıda bulunan diğer kişilerle işbirliği yaparlar. 1. Öğretmenler, öğrencinin yararına olacak konularda ailelerle işbirliği yapmak ve bilgi almak için gerekli çabayı gösterirler. 2. Öğretmenler, toplum kültürünü ve okuldaki öğrencilerin ev ortamını tanımak ve anlamak için çaba gösterirler. 3. Öğretmenlerin, okul-halk ilişkilerinde olumlu bir rol oynayacakları açıktır. 2- Güçlü bir etik liderlik uygulanması: Bir eğitim yöneticisi, okuldaki etik havanın kurulmasında en temel belirleyicidir. Etik hava yalnızca bir ilkeler dizisi ya da yasalarla değil, eylemlerin sorumlulukla örüldüğü, dikkatli bir tutumla sağlanabilir. Eğitim yöneticisinin aldığı tüm kararlar, okulun etik havasını oluşturur. Eğer eğitim yöneticisi, okulda niteliksiz bir öğretim yapılmasına göz yumuyorsa, bu durum, toplumun ve öğrencilerin aldatıldığı bir havanın kabul edildiği anlamına gelir. Eğer eğitim yöneticisi öğrencilerin devamsızlığına göz yumarsa, okulun havası “ okul önemli değildir” mesajını verir 27 3- Ayrımcılığın ortadan kaldırılması: Ayrımcılık gizli biçimlerde ortaya çıkar. Öğretmeneler odasında belli bir gruba ait öğrencilerin aşağılandığı sözlerin hoş görülmesi; rehberlik biriminin düşük sosyo-ekonomik kökenli öğrencileri üniversite yerine mesleki eğitime yönlendirmesi bazı örneklerdir. Eğitim yöneticisi ayrımcılığı hoş göremez. Eğitim yöneticileri ayrımcılığı bir etik ve eğitim sorunu olarak ele almalıdır 4- Etkili öğretimin bir ödev olarak görülmesi: Öğretmenin başarısızlığı öğrenciyi yaşam boyu etkiler. Öğrenciler öğretmeni değiştirme gücüne sahip değildir. Bu nedenle zayıf öğretmenlerin geliştirilmesi ve başarılı hale getirilmesi için teşvik edilmeleri okul yöneticilerine bağlıdır. 5- Toplumla ilişkilerin geliştirilmesi: Etkili okul yöneticileri, okulla toplum arasında iyi bir ilişki kurarlar. Okul sıcak ve çekici bir yer haline gelirse, öğrenci, öğretmen ve veliler bu kurum tarafından istendiklerini hissederler. Okul toplumu, üyelerinin varlığını tanır ve saygı duyarsa, ayrımcılık, istismar ve saygısızlık ortadan kalkar. Paylaşılan amaçlara ve değerlere dayalı bir okul toplumu yaratma çabası, etkili bir eğitim yöneticisinin birincil amacı olmalıdır. 6- Bütün grupların hakları arasında denge kurulması: Okul yöneticisi, faydacı bir yaklaşımla okuldaki çoğunluk grubun hakları üzerinde odaklaşmak gibi kolay bir yol seçebilir. Ancak, azınlık gruplar haklarını kullanmaktan yoksun bırakılamaz. 7- Herkes tarafından istenen karar, her zaman doğru değildir: Eğitim yöneticilerinin, herkes tarafından istenen, beklenen kararları ile doğru kararları birbirinden ayırması gerekir. Doğru ve istenen kararlar birleştiğinde etik 28 sorunlar ortaya çıkmaz. Ancak, bazen bireylerce istenen kararlar ile doğru kararlar birbiri ile bağdaşmaz. Akıllı eğitim yöneticileri, sorunları bütün yönleri ile ele alır ve etik sorunları gözönünde tutar. 8- Kararlarda belirleyici olarak, okulun üyeleri için doğru olanı almak: Kararlarında belirleyici olarak yalnızca örgüt için iyi olanları alan yöneticileri, örgütlerin üyelerinin gereksinimlerini karşılamak zorunda olduklarını unuturlar. Böylece okullar, ailelerin yakınmalarını görmezlikten gelir, öğrencilerin gereksinimlerini göz önüne almaz, iş görenler sadece belli işleri yapan bireyler olarak görülür 9- Etik konularda cesaretin, eğitim yöneticisinin rollerinin ayrılmaz bir parçası haline getirilmesi: Etik davranış etik cesaret olmaksızın olanaksızdır. Eğitim yöneticisi, etik ilkelerin ihlali konusunda baskı gördüğünde “hayır” diyebilecek etik cesarete sahip olmalıdır 10- Etik davranış, doğruluk ve ahlaki eylemelerin bütünleşmesi: Eğitim yöneticisi etik değerleri astları ile paylaşmıyorsa, okulda etik bir hava yaratılmaz. Eğitim yöneticisi, toplumun değerlerine dayalı bir etik ilkeler dizisi geliştirmeli ve bunu diğer iş görenlerle paylaşmalıdır. Etik liderlik, okulun kaynaklarının doğru kullanımı, bireylere adil davranmak, öğretmenlerin etkili bir öğrenme ortamı sunmaları, programların toplumsal gereksinimleri karşılaması, öğrenci başarısı ve kendini gerçekleştirmelerinin sağlanması, ailelerin okula katılımı ve öğrenme sürecinde işbirliğinin sağlanması ile yakından ilgilidir. 29 2 BÖLÜM Okullarda Etik Ortamı Olumsuz Etkileyen Risk Faktörleri Maddi Risk Faktörleri Okulların fiziksel olarak yeterli şartlara sahip olamaması (kalabalık sınıflar, ısınma problemleri, okulların fiziksel şartlarının yeterli olmaması )okullardaki etik ortamı bozmaktadır. Öğrenci öğretmen veya veli fiziksel şartların eğitime yeterince uygun olmaması nedeniyle birçok etik ilkeyi yerine getirmede zorluk yaşayabilmektedir. Örneğin öğretmenler öğrencinin gelişimini gözetmeden sorumludur ancak kalabalık sınıflarda bunu yapmak oldukça güç hale gelebilmektedir. Devlet okullarının bazı hizmetleri sunmak için öğrencilerden para istemek zorunda kalması oldukça önemli bir risk faktörüdür. Özellikle okullardaki bütçe yetersizliği nedeniyle ortaya çıkan bu durum, okul idaresi ve öğretmenlerle velileri karşı karşıya getirmektedir. Bazı velilerin para yardımında bulunmaması veya bulunamaması öğrenciler üzerinde baskı oluşturabilmektedir. Yardım toplama işi gönüllük temalı yapılsa da etik ihlallere kapı aralayan bir yöntemdir çünkü okula bağışta bulunan veliler bunun karşılığında ayrıcalıklı müdahale bekleyebilirler veya okul tarafından toplanan parayı getiremeyen öğrenciler kendi hakları konusunda daha az talepkar olabilirler. 30 Eğitim öğretimin doğrudan yapıldığı yerler dışında öğretmenler odası gibi personelin kullanımına dönük yerlerin de fiziksel olarak yeterli olması gerekmektedir. Bu tür fiziksel şartların yetersizliği nedeniyle öğretmenler eğitime yeterince adapte olamamaktadırlar. Sigara içen öğretmenlerin öğrencilere kötü örnek olmaması için fiziksel olarak yeterli tedbirin alınması gerekmektedir. Öğretmene Dair Faktörler Öğretmenlerin geçim sıkıntılarının olması, onları mesleklerine konsantre olmaktan uzaklaştırabilmektedir. Bu açıdan öğretmenlerin geçim koşullarının iyileştirilmesi ile ilgili tedbirler alınmalıdır. Öğretmenlerin özel hayatları ile ilgili sıkıntılar: Öğretmenlerin özel hayatlarında yaşadıkları sıkıntıların onların etik davranışlarına yansıma ihtimali mevcuttur. Örneğin öğretmenin psikolojik durumunu öğrencilerine yansıtmaması gerekmektedir. Ancak bu oldukça zordur bu yüzden öğretmenlere bu konuda eğitim verilmesi gerekebilir. Öğretmenlerin eğitim hizmetini sundukları bölgenin kültürünü yeterince bilmemeleri de önemli bir risk faktörüdür. Öğretmenin hediye almakla ilgili etik ilkeye uyarken bölgedeki hediyeleşme kültürü hakkında bilgisi olması gerekir. Ya değilse etik ilkeye uyup hediye almayacağım derken topluma karşı negatif bir rol sergileyebilir. Sosyo-kültürel Risk faktörleri Ayrımcılık talepleri: Velilerin, kendi çocuklarının eğitimlerine ilişkin torpil taleplerinin varlığı önemli bir risk faktörüdür. Bu risk faktörüne karşı alınacak en önemli tedbir idarenin bütün kararlarının şeffaf olarak alması ve açıklamasıdır. Ya değilse idareciler ve öğretmenler sürekli bazı velilerin ayrımcılık talepleri ile karşı karşıya kalacaktır. Şeffaflık bu konudaki temel çözüm yöntemidir. Kararların sadece alındıktan sonra ilan edilmesi yeterli değildir. Karar alma süreçlerinin de şeffaf olması gerekir. İdarenin karar alma süreçlerinde geniş katılım sağlaması ayrımcılık yapıldığına dair 31 kanaatleri zayıflatır ve bu da torpil taleplerini azaltır. Velilerin Bilgisizliği: Velilerin öğrencilerin hakları ve eğitimi düzenleyen mevzuat hakkındaki bilgisizlikleri hem çocuklarını etik ihlallerine açık hale getirmekte hem de okul yönetiminden hakları olmayan şeyleri talep etmelerine neden olabilmektedir. Örneğin hediye alma konusunda etik ilkeden habersiz olan bir veli kendisini öğretmene hediye almak zorunda hissedebilir ve ardından da aldığı hediyenin karşılığı olarak öğretmenin kendi çocuğuna iltimas geçmesini isteyebilir. Öğrenciler Kaynaklı Risk Faktörleri: Eğitim ailede başlayan bir süreçtir bu yüzden de öğrenciler okula geldiklerinde yeterli terbiyeyi almamış olabilmektedir. Bu da hem diğer öğrenciler üzerinde etik ihlallerine sebep olabilmekte hem de öğretmenleri etik ilkelere uymada zor durumda bırakabilmektedir. Bu açıdan öğrencilerin etik olarak eğitilmelerine çok önceden başlanmalı bu yüzden toplumun geneline yönelik farkındalık kampanyaları düzenlenmelidir. Çevresel Faktörler Medya: Medyanın yaratmış olduğu ortamın etik ilkelerden uzak olması okuldaki eğitim hayatına da yansımaktadır. Okuldaki eğitim kadar medyanın da çocukların davranışları üzerinde etkisi vardır. Bu yüzden etik davranışları özendiren ve olumlayan bir medyanın oldukça önemli bir rolü bulunmaktadır. Toplumdaki genel kanılar: Toplumdaki genel kanılar da okulda etik ortamın oluşturulmasında önemli bir risk faktörüdür. İnsanların çoğunluğunun, işlerin torpille yürüdüğüne inanması, velileri işlerini bu şekilde çözmeye yönlendirmektedir. Bu yüzden okullardaki karar alma süreçleri ile ilgili bilgilendirmeler çok önemlidir. İnsanlar işlerin torpille yürüdüğünü düşünürlerse torpil aramaya başlarlar. Bu yüzden okullarda etik ihlallerin olmadığını ya da göz ardı edilecek kadar az olduğuna toplumu ikna etmek gerekir. 32 3 BÖLÜM Etik Dışı Davranış Karşısında Neler Yapılmalı? 3071 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına İlişkin Kanunda belirlenen esaslara göre, medeni hakları kullanma ehliyetine sahip Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşları ile Türkiye›de oturan yabancı gerçek kişiler KGEK’na başvuruda bulunabilirler. Yargı organlarınca incelenmekte olan veya karara bağlanmış bulunan uyuşmazlıklar hakkında Kurula veya yetkili disiplin kurullarına başvuru yapılamaz. İnceleme sırasında yargı yoluna gidildiği anlaşılan başvuruların işlemi durdurulur. Daha önce Kurulca incelenmiş şikâyet konusu, yeni kanıtlar gösterilmedikçe bir daha şikâyet konusu yapılamaz ve incelenemez. 33 Başvuru Biçimleri ve Usulleri Başvurular; a) Yazılı dilekçe, b) Elektronik posta, c) Tutanağa geçirilen sözlü başvuru yolları ile yapılır. ● Başvuru, gerçek kişiler tarafından adı, soyadı, oturma yeri veya iş adresi ile imzayı kapsayan dilekçelerle, en az genel müdür ve Kurulca genel müdür düzeyinde oldukları kabul edilen unvanlarda bulunanlar için Kurul Başkanlığına, diğer görevliler için ise kurum yetkili disiplin kurullarına yöneltilmek üzere ilgili kurum amirliğine yapılır. ● Dilekçede, etik ilkeye aykırı davranış iddiasına ilişkin bilgi ve belgeler açık ve ayrıntılı olarak belirtilir. Elde bulunan belgeler dilekçeye eklenir. Başvuru konusu aykırı davranış iddiası, kişi, zaman ve yer belirtilerek somut biçimde gösterilir. ● Başvuru dilekçelerinin daktilo ile yazılması veya bilgisayar çıktısı olması koşulu aranmaz. Dilekçelerin okunaklı ve anlaşılır olması yeterlidir. Başvurunun Kurul kayıtlarına geçtiği tarih, başvuru tarihidir. Başvuru dilekçeleri posta yoluyla da Kurula gönderilebilir. Bu durumda dilekçenin Kurul kayıtlarına geçtiği tarih süre başlangıcına esas alınır. Başvurunun tutanağa geçirilmek koşuluyla sözlü yapılması durumunda başvuranın imzası ve adresi de tutanağa alınır. ● Başvurunun; gerçek kişiler tarafından elektronik posta yoluyla yapılması halinde, başvuru sahibinin adı ve soyadı, oturma yeri veya iş adresi belirtilir. Türkiye›de oturan yabancıların bu yolla yaptıkları başvurularda, pasaport numarası ve uyruğu gösterilir. Elektronik posta yolu ile yapılacak başvurularda, başvurunun Kurulun elektronik posta adresine ulaştığı tarih başvuru tarihidir. 34 ● Kurul kayıtlarına giren başvurular hakkında raportör bir ön rapor hazırlar. ● Kurul raporu görüşerek gerekirse incelemeyi derinleştirmek suretiyle ilgili yerlerden gerekli bilgi ve belgelerin istenmesine karar verir. ● Kurul inceleme ve araştırmasını etik davranış ilkelerinin ihlal edilip edilmediği çerçevesinde yürütür. ● Başvurunun kabul edilebilir bulunması durumunda, şikayet edilen kamu görevlisinin savunması alınır. Savunma süresi, istem yazısının kendisine bildirildiği tarihi izleyen günden itibaren 10 gündür. ● Kurul incelemesini en geç üç aylık süre içinde bitirerek üye tam sayısının salt çoğunluğu ile karar verir. Bu süre, başvurunun kayda alındığı tarihte başlar. 35 Eylem Planı Genel Müdür Memur ETİK İHLAL Dilekçe ETİK İHLAL ETİK KURUL BŞK DİSİPLİN KURULU Elektronik ortamda yapılan başvurular: • Başvuru sahibinin adı soyadı • Adresi • Yabancılar için : • Pasaport no ve uyruğu • Başvuru tarihi :Kurulun elektronik adresine ulaştığı gün 36 Etik Davranış İhlallerin İncelenmesi ve Sonuçları Yapılan başvurular üzerine veya resen Genel Müdür ve üstü için inceleme Etik Kurulu, kurumlardaki diğer personeller için kurumların disiplin kurulları veya denetim elamanları 5176 sayılı Kanun ile bu Yönetmelik kapsamında bulunan ve Kurulun görev alanı dışındaki kamu görevlilerinin etik ilkelere aykırı davrandığı yolunda disiplin kurullarına yapılan başvurular, yetkili disiplin kurullarınca bu Yönetmelikte düzenlenen etik davranış ilkeleri ile başvuru usul ve esasları çerçevesinde incelenir. Bu kurulların verdiği etik ilkeye aykırı davranışın varlığı veya yokluğu konusundaki kararlar ilgili kurum veya kuruluş yetkilisine, hakkında başvuru yapılan kamu görevlisine ve başvuru sahibine bildirilir. Disiplin kurullarının kararları kamuoyuna duyurulmaz. 37 Etik Olmayan Davranışlar, Teklifler Karşısında Ne Yapmalı? Çocuğunuzun eğitim aldığı okuldaki öğretmenler, okul idarecileri, okul personeli, okul aile birliği üyelerinin etik dışı davranışına şahit olduğunuzda öncelikle davranışlarını düzeltmesi konusunda ikaz etmelisiniz. Söz Konusu suç olan eylemleri varsa her kamu yetkili mercilere bildirimlerde bulunmalısınız. Veli olarak hizmet aldığınız kamu görevlilerine yönelik etik dışı teklifler de bulunmamalı onlardan gelen teklifleri kesinlikle reddetmelisiniz. Özellikle konusu suç olan teklifler yapıldığında, etrafta tanık olanlarla birlikte tutanak düzenleyerek gerekli işlemler yapılması için yetkili mercilere suç duyurusunda bulunulmalıdır. Bu vatandaş olarak hareket etmenin ve etik davranış ilkelerinin gereğidir. Şikayetleri etik komisyonlara iletebilirsiniz ancak etik komisyonu bir şikâyet mercii değildir. Etik Komisyonu etik sorunlara çözüm bulmaya çalışan, öneriler geliştiren ve tavsiyelerde bulunarak kurumlarında etik kültürü yerleştirmeye çalışan bir birimdir. Etik in temelinde cezalandırma yoktur. Doğru davranışları gösterme, iyiyi, doğruyu bulma ve yönlendirme vardır. 38 VAKA ÖRNEKLERİ 39 VAKA 1: Z.K 43 yaşında bir okul müdürüdür ve yeni atanmıştır. Görev yaptığı okul bölgenin en iyi okullarından birisidir ve bir üniversite kampusu içinde yer almaktadır. Okula üniversite personeli ve öğretim görevlileri dışında kimse alınmamaktadır. Okul kayıtlarında ikamet adresinin bulunduğu yerdeki okula kayıt zorunluluğu bulunmaktadır. Z.K kayıt işlerinin nasıl yapıldığını öğrenmek ister. Durumu sorduğu tecrübeli müdür yardımcısı S.T kayıtlarda sorun olmadığını kendisinin bu görevi titizlikle yaptığını iletir. Okul kayıtlarının başladığı günlerde üniversite personeli bir yakının çocuğunu okula kayıt ettirmek ister. S.T personele velinin …bin tl okul kayıt parası vermesi gerektiğini iletir ve kayıt için kendilerini görmelerini ister. Veli çocuğunu okula kayıt ettirir ama kayıt parasını yasal olmadığı gerekçesiyle ödemez. Sorular: • Olayda yer alan etik ihlalleri tartışınız • Olayı etik ikilem bağlamında tartışınız • Olayda ortaya çıkabilecek muhtemel sonuçlar nelerdir? İpucu: • Görev ve yetkilerin menfaat sağlamak amacıyla kullanılmaması. Kamu görevlileri; görev, unvan ve yetkilerini kullanarak kendileri, yakınları veya üçüncü kişiler lehine menfaat sağlayamaz ve aracılıkta bulunamazlar, akraba, eş, dost ve hemşeri kayırmacılığı, siyasal kayırmacılık veya herhangi bir nedenle ayrımcılık veya kayırmacılık yapamazlar. 40 • Yolsuzluk: • Para ya da mal karşılığında, kamu görevlisinin ayrıcalıklı işlem yapması. • Kamu görevlisinin parasal ya da diğer ödüller karşılığında, bu çıkarı sağlayanlar yararına işlem yapması. • Kamu görevlilerinin yapılmaması gereken işlemleri yapmaları ya da yapmamaları gereken işlemleri çabuklaştırmaları karşılığı çıkar sağlamaları. • Parasal olan ya da olmayan kişisel kazançlar için yetkinin kötüye kullanımı. • Kişisel ya da politik kazanç amacıyla devlet yetkisinin yasa dışı kullanımı. • Kamu hizmeti gören kişinin özel amaçları ya da maddesel çıkarları için normal görev davranışlarından sapmaları. • Kişisel amaçlar için, kamu görevlilerinin kurallara aykırı biçimde davranışları • Dürüstlük ve eşitlik Kamu görevlileri takdir yetkilerini kamu Kamu görevlileri, takdir yetkilerini, kamu yararı ve hizmet gerekleri doğrultusunda, her türlü keyfilikten uzak, tarafsızlık ve eşitlik ilkelerine uygun olarak kullanırlar 41 VAKA 2: Yaşadığınız ilçede evinize uzak bir noktada bulunan ilköğretim okuluna devam eden iki çocuğunuz bulunmaktadır. Çocuklarınızdan birisi ilkokul iki diğeri ise 5. Sınıfa devam etmektedir. Çocukların okul giriş ve çıkışlarında onları almak için okula sıklıkla gitmektesiniz. Bu nedenle öğretmenlerle diyaloğunuz ilerlemiştir. Size okul aile birliğinde yer almanız için hem sınıf öğretmenlerinden hem de velilerden teklif gelir. Kendinize ait bir işyeriniz bulunduğundan okul aile birliğinde yer almanın size ayrıca bir güçlük olmayacağınızı düşünerek kabul edersiniz. Okul aile birliği başkanı olduktan sonra okul aile birliğindeki faaliyetlerin düzenlenmesi ve parasal işlerle siz ilgilenmeye başlarsınız. Sayman T.K da vakti olmadığı için işlerini size bırakır. Okul müdürü O.Ç okulun bitimine iki ay kala sizi yanına çağırıp okulun borçlarından söz eder ve önümüzdeki dönemde ısınma sorunu yaşamamak için şimdiden velilerden para toplanması gerektiğini iletir. İlçede henüz her okulda doğalgaz olmadığından kaloriferlerin yanmasında kömür kullanılmaktadır. Öğrenci velilerine yazılı kağıt göndererek her öğrenci başına 20 TL gibi bir bağış talep edersiniz. İlk ayın sonunda velilerden bazıları itiraz etse de oldukça büyük bir meblağ bankada birikmiştir. Para çekme yetkisi okul müdüründedir. Okul müdürü size eğitim ve öğretim için çok faydalı işler yaptığınızı söyleyerek teşekkür eder. Yıl sonunda okul aile birliği adına size bir plaket verilir. Okulun son haftası bahçede müdürü lüks bir spor arabaya binerken görürsünüz çok anlam veremezsiniz zira müdür hep borçlarından ve üniversitede okuyan çocuklarının masraflarından söz etmektedir. Yaz tatili bitiminde okullar açıldığında herkesi ve sizi bir sürpriz beklemektedir. Okul müdürü tayinini başka bir ile aldırmış ve okuldan ayrılmıştır ve okul hesabında hiç para kalmamıştır. Müdür yazın okulun boya badana işleri yapıldığı gerekçesiyle faturalar ibraz ederek bankadaki hesabı kullanmıştır. Ancak okulda hiçbir badana ve tadilat yapılmadığı görülmüştür. Müdür hakkında soruşturma başlatılır. 42 Tartışma soruları: 1. Olayda etik ihlal olarak değerlendirilecek unsurlar nelerdir? 2. Veli ve okul aile birliği başkanı olarak almanız gereken tedbirler nelerdir? 3. Bu olayın öğrenciler, öğretmenler ve toplum üzerindeki etkileri nelerdir? İpuçları; • Eğitim yöneticisinin etik ilkeleri; Etik liderlik, okulun kaynaklarının doğru kullanımı, bireylere adil davranmak, öğretmenlerin etkili bir öğrenme ortamı sunmaları, programların toplumsal gereksinimleri karşılaması, öğrenci başarısı ve kendini gerçekleştirmelerinin sağlanması, ailelerin okula katılımı ve öğrenme sürecinde işbirliğinin sağlanması ile yakından ilgilidir. Etik ihlal; • Okuldaki tüm personel görev ve yetkilerini menfaat sağlamak amacıyla kullanmamak Etik dışı bir davranış olduğunda etik kurula başvuru mekanizması; a) Yazılı dilekçe, b) Elektronik posta, c) Tutanağa geçirilen sözlü başvuru yolları ile yapılır. Başvuru, gerçek kişiler tarafından adı, soyadı, oturma yeri veya iş adresi ile imzayı kapsayan dilekçelerle, en az genel müdür ve Kurulca genel müdür düzeyinde oldukları kabul edilen unvanlarda bulunanlar için Kurul Başkanlığına, diğer görevliler için ise kurum yetkili disiplin kurullarına yöneltilmek üzere ilgili kurum amirliğine yapılır. 43 VAKA 3: Velisi bulunduğunuz E.Ş ilkokul 2.sınıfa giden işitme engelli bir çocuktur. E.Ş bu nedenle haftanın belirli günlerinde özel eğitime gitmekte ve işitme ve konuşma eğitimi almaktadır. E.Ş çok zeki bir çocuk olmasının yanısıra duygusal birisidir. Öğretmeni bayan G.M eşinin tayini nedeniyle başka bir kentteki okula atanmıştır. E.Ş öğretmenini çok sevdiği için onun gitmesine çok üzülür. Yeni gelen bayan S.L ile iletişim kurmakta zorlanmaktadır. S.L, E.Ş ve görme engeli bulunan Y.K’yı sınıfın en arkasına oturtur. Çabuk sinirlenen bir mizaca sahip olan S.L, E.Ş’nin sorulara yanıtlarını beklemeden ona bağırıp çağırmaya başlar. Ve onu ve onun gibi sakatları sınıfta görmek istemediğini dile getirir. Sınıftaki diğer öğrenciler duruma anlam veremez ama daha önceleri oyunlarına kattıkları E.Ş ve Y.K’yı zaman içinde dışlamaya başlarlar. E.Ş’nin ders başarısı düşer ve sabahları okula gitmek istemez. Tartışma soruları: o Olayı engellilere yönelik ayrımcılık açısından değerlendiriniz o Olayda etik dışı bir davranış var mıdır? o Veli olarak bu olayla ilgili nasıl bir başvuruda bulunursunuz? 44 İpuçları: BM Engelli Hakları Sözleşmesi • MADDE 24- EĞİTİM o Taraf Devletler, engellilerin eğitim hakkını tanırlar. Taraf Devletler, bu hakkın fırsat eşitliği temelinde ve ayrımcılık yapılmaksızın sağlanması için, eğitim sisteminin her seviyede engellileri de içine almasını ve ömür boyu öğrenim imkanı sağlamalıdır. Bunun için aşağıdaki hedefler gözetilmelidir: (a) insan potansiyelinin, onur ve değer duygusunun tam gelişimi ve insan haklarına, temel özgürlüklere ve insan çeşitliliğine saygı duyulmasının güçlendirilmesi; (b) Engellilerin kişiliklerinin, yeteneklerinin, yaratıcılıklarının ve zihinsel ve fiziksel becerilerinin en üst derecede gelişiminin sağlanması; (c) Özgür bir toplumda, engellilerin etkili bir Ģekilde katılımlarının sağlanması Öğretmenin etik ilkeleri; • Görev yapılırken ayrımcılık yapmamak, her öğrencinin eşit muamele görme hakkını korumak • Öğrencilere, fiziksel ve psikolojik anlamda öğrenme ortamına uygun bir sınıf ortamı oluşturmak 45 VAKA 4: 13 yaşındaki kızınız R.H, bedensel ve zihinsel engellilere yönelik eğitim ve öğretim veren özel bir okula devam etmektedir. Çocuk yaşta geçirdiği Serebral palsi sonrasında motor fonksiyonlarındaki gerileme nedeniyle yürüme ve konuşmada güçlükler yaşamaktadır. Ancak kendisini ifade edebilmektedir. Çok gözlemleyen bir kızdır. Son günlerde R.H’nin sizinle göz kontağı kurmadığını boşluğa baktığını, geceleri sıçradığını ve bağırarak uyandığını gördünüz. Ona sarılmak istediğinizde sizi ittiğini ve çığlık atmaya başladığına şahit oldunuz. Kontrole gittiğinizde doktoru R.H’nin cinsel tacize maruz kalmış olabileceğini söyler. Okul müdürü ve öğretmenleri böyle bir şeyin olmadığını iddia etse de R.H okula gitmek istemez. Öğretmenlerinden bay D.K’yı gördüğünde ise yeniden çığlık atmaya başlar. D.K’nın R.H’ye tacizde bulunmuş olduğunu öğrenirsiniz. Olayın araştırılması için suç duyurusunda bulunursunuz. Okul müdürü okullarının isminin kötüye çıkmaması için size para teklif eder ve konuyu örtelim der. Tartışma soruları: 1. Olayı etik değerler açısından tartışınız 2. Olayın öğrenciler ve toplum açısından etkilerini tartışınız 46 İpuçları: BM Engelli Hakları Sözleşmesi MADDE 16- Sömürüye, Şiddete Ve İstismara Maruz Kalmamak 1. Taraf Devletler, engellileri evin içinde ve dışında sömürünün, şiddetin ve istismarın bunların cinsiyete yönelmiş hali dahil her biçiminden korumak için uygun tüm yasal, idari, sosyal, eğitsel ve diğer tedbirleri almalıdır. 2. Taraf Devletler, engellilere, ailelerine, onların bakımını sağlayanlara cinsiyete ve yaşa uygun yardım ve destek sağlayarak, sömürü, şiddet ve istismar vakalarının nasıl önleneceğine, tespit edileceğine ve bildirileceğine dair bilgi ve eğitim vererek sömürünün, şiddetin ve istismarın her biçimini önleyici uygun tüm tedbirleri almalıdır. Taraf Devletler, koruma hizmetlerinin yaş, cinsiyet ve engellilik konularına duyarlı olmalarını sağlamalıdır. İpuçları: • Etik konularda cesaretin, eğitim yöneticisinin rollerinin ayrılmaz bir parçası haline getirilmesi: Etik davranış etik cesaret olmaksızın olanaksızdır. Eğitim yöneticisi, etik ilkelerin ihlali konusunda baskı gördüğünde “hayır” diyebilecek etik cesarete sahip olmalıdır • Öğrencilerin dayak, şiddet, hakaret, isim takma ve belli özelliklerinden dolayı aşağılanma gibi davranışlara maruz kalmasını engellemek 47
