İLKÖĞRETİM SINIF ÖĞRETMEN ADAYLARININ ÇEVRE

İLKÖĞRETİM SINIF ÖĞRETMEN ADAYLARININ ÇEVRE KAVRAMINA
İLİŞKİN ZİHİN HARİTALARININ ANALİZİ
Sami OLUK1
1,2,
Burcu YAPAR2
Celal Bayar Üniversitesi,Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü
Bu çalışmada ilköğretim sınıf öğretmen adaylarının çevre kavramının yapısal nitelikleri
araştırılmıştır. Araştırma 160 ilköğretim sınıf öğretmen adayının katılımı ile gerçekleştirilmiştir.
Araştırmanın verileri zihin haritası tekniği ile toplanmıştır. Analize çevre kavramının biyolojik,
fiziksel ve sosyolojik boyutları dikkate alınarak başlanmıştır. Analiz sürecinde ise bu boyutlara
teknoloji, çevresel bozulma, koruma, doğal kaynak, etkileşim, estetik ve çevrenin geleceğine ilişkin alt
kategoriler eklenmiştir. Araştırma bulguları biyolojik çevreye ilişkin kavramlardan en sık tekrar edilen
insandır (% 98). Bu kavramı hayvan (%60), ağaç (%41), bitki ( %50), çiçek (%29) ve doğa (%10)
izlemektedir. Çevre kavramına bağlanan sosyal çevreye ilişkin kavram sayısı 21’dir. Bunlardan en sık
tekrar edileni arkadaş kavramıdır (% 49). Diğer kavramlardan bazıları sırası ile aile (%42), akraba
(%15), toplum (%5) ve kültürdür (%4). Bunların yanında sevgili, medya, kapkaç, kavga, savaş,
siyaset, oyun, vb. kavramlar çök düşük oranlarda çevre kavramıyla ilişkilendirilmiştir. Fiziksel boyut
26 kavramla temsil edilmektedir. Bunlardan yol kavramı en sık tekrar edilendir (%56). Bu kavramı
okul (%51), ev (%35), hava-su-toprak (%28), taşıtlar (%21), park ve bahçeler (%6) izlemektedir. Bu
kategoride düşük oranlarda tekrar edilen diğer kavramlar, dağ, çöl, ışık, bina, eşya, evren, dünyadır.
Çevresel bozulma boyutu 28 kavramla ifade edilmiştir. Bu kategoride kirlilik kavramı en sık tekrar
edilen kavramdır (%48). Bu kavramı çöp (%11), atıklar (%1), küresel ısınma (% 0,9), yoksulluk
(%0,8), ozon deliği (% 0,7) ve gürültü kirliliği (%0,5) izlemektedir. Genetiği değiştirilmiş
organizmalar, kimyasal kirlilik, plansız şehirleşme, endüstri kazaları, su kirliliği, yangınlar, doğal
afetler, katı atıklar, asit yağmurları ve egzoz dumanları çok düşük oranlardaki diğer kavramlardır.
Doğal kaynak boyutu su (%22), orman (%14), deniz (%11) ve enerji (%0,1) kavramları ile
ilişkilendirilmiştir. Teknoloji boyutu ise sanayi (%0,5) ve teknoloji (%0,1) kavramları ile
ilişkilendirilmiştir. Çevre koruma boyutu ise eğitim (%22), Çevre bilinci (%12), geri dönüşüm (%0,8),
çevre dostu (%0,7), temiz tutma (%0,4), sürdürülebilir kalkınma (%0,3), yenilenebilir kaynak (%0,2),
çevre hakkı (%0,1), mağdur (%0,1), sahipsiz (% 0,1) ve ağaçlandırma (%0,1)’dır. İlişkisel boyutu,
ekosistem (% 2), besin zinciri (%1), madde döngüsü (%1) dür. Çevrenin gelecek boyutu ise yok oluş
(% 0,3), felaket (% 0,2) kavramları, estetik boyut ise sadece güzel (%0,01) kavramı ile ifade
edilmektedir.
Araştırma sonuçları ilköğretim sınıf öğretmen adaylarının çevreye ilişkin kavramsal
yapılarının 10 boyutta yapılandığını göstermektedir. Araştırmadan elde edilen diğer bir sonuç ise
öğretmen adaylarının baskın olarak insanı merkeze alan çevre algısına sahip olmalarıdır.
Anahtar sözcükler: Çevre, zihin haritası, çevre algısı, insan merkezli, doğa merkezli