ÜLKE ÜLKE YEREL YÖNETiMLER

ÜLKE ÜLKE YEREL YÖNETiMLER
FİNLANDİYA'DA YEREL YÖNETİMLER
Selçuk YALÇINDAG·
."iN YEREL YÖNETİMLERİNİN TEMEL NİTELİKLERİ
Kamu yönetim sisteminde demokratik yerinden yönetim anlayı§ının temel
ilke olması, temsili kurul1arın ve komitelerin sisteme egemen olu§u, hem§eh­
rilerin, çok çc§itli yerel kamu hizmetlerine ilişkin olarak katlhm haklarına sahip
olmaları ve bu yoııa bu hizmetlerin yürütülmesini etkileyebilmeleri, Finlandiya
yerel yönetim sistemini niteleyen temel özelliklerin en önemliJeridir. Sistemin
niteliklerini belirlemede son söz hakkı yasama organınındır. Ama yerel
yönetimler özel bir yasa ile izin almadan da, örneğin, kendi kararları ile yeni gö­
revler üstlenebilmektedirler. İngiltere'de ve Almanya'da olduğu gibi, Fin­
landiya 'da da yerel yönetimler, merkez yönetiminden çok daha önce olu§mu§­
lardır. Adı geçen ülkelerde iki basamakh bir yerel yönetim modelinin olu§mu§
olmasına kar§ılık, Finlandiya yerel yönetim sisteminin belirgin bir ba§ka özeııiği,
tek basamakh bir sistem olu§udur. Son dönemlerde ikinci basamakta (ya da
hölge düzeyinde) özerk bir yerel yönetim birimi olu§turmak amacıyla harcanan
çabalardan sonuç a1ınamaml§tır. Bu tür bir üst basamak birimin olmayı§ının
yarattığı sorunlara Fin yerc1 yönetimleri çe§itli türlerde "birlikler" kurarak
çözüm bulmaya ça1ı§maktadırlar.
FİNLANnİvA'OA YEREL YÖNETİM KURUMUNUN TARİliSEL KÖKLERİ
Kendilerini ilgilendiren konularda, toplu olarak, karar vermenin özgür bi­
reylerin hem hakları hem de ödevleri olduğuna ve bireyleri ilgilendiren karar­
ların onların rızası olmadan al.ınamayacağına ili§kin antik Kuzey Avrupa ve
Germen anlayı§ının, Fin yerel yönetim kurumuna da temel olduğu bilin­
mektedir.
Kendi kendini yönetim anlayı§ı, Finlandiya'da kırsal alanlarda, özgür birey­
lerin yerel i§lerle ilgili olarak yaptıkları toplantılar aracılığı ile uygulamaya yansı­
mı§tıf. İngilizlerin antik Moot'larına benzeyen bu toplantılara Finlandiya'da
Thing (ya da Tink) adı verilmekteydi. XV. yüzyıl ba§larında hükümdar Thing'leri,
kırsal alanların yönetiminden ve yargı işlerinden sorumlu olacak Itil yargıçhğı"
kurumuna dönüştürmek istedi. Aynı zamanda vergi toplanması i§levini de yürüt­
•
Dr., TODAIE Öğretim Üyesi.
çağdu.ş
Yerel Yönetimler, CiIlS,
Sayı
S, Eylii11996, s.71·8:1.
72
ÇAGOAŞ YEREL YÖNETIMLER
mesi öngörülen bu örgütün b~ının (yargıç) kral tarafından göreve getirilmesi,
Thing toplantılarının yargıca danışma görevi yapması öngörülmekteydi. Ne var
ki toplum bu yönetsel düzenlemeyi benimsemedi ve toplumca yapay bir kurum
olarak nitelenen kraliyet yargıçlık birimi varlığını sürdüremedi. Bunun yerine,
gene İngiltere'de olduğu gibi her kilisenin kendi bölgesindeki bireylerin oluş­
turduğu meclis (Parish meetings), dinsel konular yanında sosyal yardım, gere­
kenlere yardım yapmak üzere ortak tahıl ambarı oluşturulması, yangın sön­
dürme, ilköğretim gibi yerel hizmetlerle ilgili işleri de, özerk yerel yönetim anla­
yışı içinde yürütmeye başladı. Bu düzen XiX. yüzyıla kadar devam etti. Anılan
yüzyılda köy düzeyinde dini örgütlenmeyle, yerel yönetim hizmetlerine ilişkin
örgütlenme, bir düzenlemeyle tümden birbirinden ayrıldı.
Kentsel yerleşim yerleri ise Finlandiya'da Orta Çağ'da bile, Almanların
Hansa kent yönetimlerine benzer biçimde kendi kendilerini yönetmekteydiler.
Almanya'da olduğu gibi Orta Çağ'ın ba§larından itibaren Finlandiya'nın belli
önemli noktalarında ticaret ağırlıklı yerleşimler oluşmaya başladı. Bu yerler 7..3­
manla kasaba ve giderek kent niteliği kazandılar. Xiii. yüzyıldan sonra merkezi
krallar da bu gelişmeyi özendirdiler. Çünkü ticaret ve el sanatlarının belli mer­
kezlerde yoğunlaşması hem feodalitenin ortadan kaldırılması, hem de ticaret ve
üretimin denetim altında tutularak, kraliyet vergilerinin kolaylıkla toplanmasına
olanak sağlamaktaydı. Bu nedenle krallar· kentlerin' (aslında kentlerde oluşan
burjuvazinin), kendi kendilerini yönetme isteklerini desteklediler ve bu amaçla
kentlere özgür kent yönetimi yetkileri veren fermanları (dty charts) im7aladılar.
XIX. yüzyılda gerçekleştirilen düzenlemelere kadar geçen dönem içinde
Fin belediye yönetimlerine kentlerin varlaklı kesiminin (tüccarlar, tüketim qyası
üreticileri ve 7..anaatkarlar) egemen olduğu bilinmektedir. Bunlar çoğu zaman
hep birlikte, kimi zaman aralarında seçim yaparak oluşturdukları meclisler ara­
cılığı ile kentlerde can ve mal güvenliği, kent yoııarının yapım ve bakımı, ara­
zinin kullanım biçimleri, yapı ruhsat ve denetimi, yangın söndürme, yoksuııara
ve hastalara yardım ve bakım, eğitim gibi hizmetlere ve vergi toplanmasına
ilişkin kararları alma yetkisine sahiptiler. Belediye başkanı olarak adlandırabile­
ceğimiz meclis başkanını ise, kral göreve getirmekteydi.
XVIII ve XIX. yüzyılların aydınlanma ve liberal düşünce akımlarının etkisi
. ilc, yerel toplulukların kendi kendilerini yönetme geleneğinin günün koşullarına
göre yönetim sistemine yansıması istekleri 1865 ve 1873 yıııarında kırsal alan ve
kent belediye yasalarının kabul edilmesi ile sonuçlandı. Gene de belediye seçim­
lerinde oy verme hakkı yalnız vergi ödeyen hemşehrilere tanınmaktaydı. Seçme
hakkının tüm hemşehrilere tanınması ancak 1917 düzenlemesiyle mümkün oldu.
1948 yılında tüm belediyelerde uygulanmak üzere yeni bir yasa kabul edildi.
Daha etkili temsil, daha yoğun halk katılımı ve daha az merkez etkisini öngören
bugünkü belediye yasası t 976 yılında yürürlüğe girdi. 1976 yasası, 1850'lerden
sonra Fin yerel yönetim sisteminde oluşturulmuş olan "borough"ları da ortadan
•
Bu dönemde tsveç ve Finlandiya. birlqik krallıktı.
ÜLKE ÜLKE YEREL YÖNETIMLER
73
kaldırdı. Borough, bir tür il yönetimiydi. Yüzyılın sonlanna doğru yerel yönetim
birimi niteliği kazandı. 1976 yasası ile borough 'Iara normal kent belediyesi
statüsü verildi.
BELEDiYELERİN YÔN"'.İM SİSTEMİ içiNDEKi YERLERi
Finlandiya'nın
yönetim yapısı, genel çizgileriyle Çizim 1'de görülmektedir.
Daha önce de değinilmi§ olduğu gibi, Finlandiya'da tek basamakh bir yerel
yönetim düzeni olu§turulmu§tur. Kırsal ya da kentsel yöre farkı olmaksızın tüm
yerle§im yerlerindeki yerel yönetim birimleri "belediye" olarak anılmaktadır.
Belediye Finlandiya 'da bir anayasa kurumudur. Anayasa 'ya göre
"Finlandiya, özerk belediyelere böıünmü§tü'r." Aynı kavram "Yerel Yönetim
Yasası"nda da yinelenmektcdir.
Çizim ı t"inlandiya'nm Genel Yönetim Yapısı (1987) Belediyelerin
Rtılgesel
Birlikleri
(387 adet)
Birimleri
Merkezin
Belediye
Düzeyindeki
Birimleri
ve Kentsel
Belediyeler
(461 adet)
Kınal
Finlandiya'da belediyeler yanında merkez yönetiminin ta§ra kurulu§larıda
Ancak bu kurulu§lar hem sayıca azdır, hem de yerel nitelikli hizmetlerin
çok büyük çoğunluğu belediyelerce yürütüldüğü için, merkezin ta§ra kurulu§lan
belediye sınırlarını a§an orman, tarım, kadastro, büyük yollar ve kanallar, posta,
demiryolları gibi hizmetleri yürütmektedirIcr.
vardır.
ÇAGDAŞ YEREL YÖNETIMLER
74
Bu hizmetler
arasında
e§güdümü
sağlamak amacı
ile Finlandiya'da
ol~­
turulmu~ olan 12 bölgesel yönetim, il olarak adlandırılmaktadır. İl yönetiminin
ba§ında
lçi§leri Bakanlığı'nın bir mensubu olan "vali" görev yapmaktadır. Mer­
kez yönetiminin yerel düzeyde (belediyeler düzeyinde) çok sınırlı sayıda hizmet
birimleri de söz konusu olmaktadır.
Belediyeler, daha önce de değinilmi§ olduğu gibi bölge düzeyinde üst yerel
yönetim birimlerinin var olmaması nedeniyle, i§birliği gereksinimi duydukları
hizmetler için, belediye birlikleri kurmaktadırlar.
Belediyelerin nüfus
gruplarına
göre sayılan çizelge 1'de verilmektedir.
Çizelge 1 Nüfus Gruplarına Göre Belediye Sayısı (1.1.1987) Belediye Sayısı
8
13
60
Nüfus Grubu
500
501 - 1.000
1.001 - 2.000
2.001 - 4.000
4.001 - 6.000
6.001 - 10.000
10.001 - 20.000
20.001 - 50.000
50.001 - 100.000
100.000 +
Toplam
III
78
83
65
30
8
5
461 Görüldüğü gibi Finlandiya, nüfus ölçütü temel alındığında, küçük beledi­
yelerin çoğunlukta olduğu bir ülkedir. Nüfusu 6.000'in altında olan belediyeler,
tüm belediyelerin yakla§ık %60'lnı olu§turmaktadır. Küçük boyutun yarattığı
sorunları Finlandiya, belediyeleri birle§tirerek (amalgamation) değil, yukarıda
da belirtilmi§ olduğu gibi, belediye birlikleri yoluyla a§mayı yeğlemektcdir.
Çizelge 2
Belediye Birliklerinin Hizmet Alanlan ve Sayıları (1987)
HizmetAlam
Bölgesel Planlama
Kamu Sağlığı
Merkezi Hastahane
Bölge Hastahanesi
Yerel Hastahane
Ruh Sağlığı
Tüberküloz Hastanesi
Aile Danı§ma Merkezi
Sayı
19
110
21
28
2
40
6
15
Hizmet Alanı
Çocuk Sağlığı ve Yardım Merkezi
Ozürlüler Bakım Tesisi
~yu§turucu ve Alkol Bağımlıları
Için Rehabilitasyon Merkezi
Ya§hlar Evi
Meslek Eğitimi Enstİtüleri
Çc§itli
Toplam
Sayı
3
14
6
30
65
24
383
ÜLKE ÜLKE YEREL YÖNETİMLER
Çizelge 2, belediye birliklerinin etkinlik alanlan ve
vermektedir.
75
sayıları hakkında
fikir
BELEDİYELERİN YETKiLERİ ve GÖREVLERİ
Finlandiya'da genel kuralolarak, belediye boyutunu a~an hizmetleri
yürütme (örneğin; ulusal savunma, iç güvenlik) ve temel hizmet politikalarını
saptama yetkisinin merkez yönetimine, yerel nitelikli hizmetleri yürütme yet­
kisinin ise belediyelere ait olduğu kabul edilmektedir.
Yerel Yönetimler Yasası ve çeşitli yasalarla belediyelerin yürütmeleri ge­
reken kimi hizmetler açıkça belirtilmekte (zorunlu görevler), bunlar dışında
merkezi yönetim kuruluşlarına verilmemiş görevleri yürütüp yürütmeme kara­
rını verme belediyelere bırakılmış bulunmaktadır (isteğe bağlı görevler).
Genel eğilim belediye görevlerinin artışı yönündedir. Bunun bir nedeni,
yerel yönetim kurumunun demokratik özelliklerine verilen önem, ö1eki nedeni,
hizmet örgütlenmesi açısından belediyelerin (ve birliklerinin) yerel düzeyde
merkez yönetimine göre çok daha iyi durumda olmasıdır.
Belediyelerin yürüttükleri görevlerin kapsamı ve içeriğine ilişkin temel
özetlenebilir: Belediyelerden, hemşehrilerin rahat, sağlıklı, kendi­
lerine mutluluk ve yaşam kıvancı veren bir yerleşim yeri için gerekli altyapı, bina
vb. yapımı, kent planlaması, çevre geliştirilmesi vb. teknik hizmetlerin yanında,
aynı amaca yönelik her tür sosyal yardım, sağlık, eğitim, kültür, spor, boş
zamanları değerlendirme hizmetlerinİ de yürütmeleri beklenmektedir.
anlayış şöyle
Belediyelerin bu hizmetlerden hangilerine öncelik vereceklerini, yasal dü­
zenlemeler belirlememişsc, kendileri kararlaştırmaktadırlar. Bunun yanında be­
lediyelerin bu konudaki kararlarını, kuşkusuz, bulundukları yöre (coğrafi
durum), nüfus miktarı ve yapısı, ekonomik durum ve benzeri öğeler etkilemek­
tedir.
Belediyelerin yürütmekte
oldukları
temel hizmetler
aşağıdaki başlıklar
al­
tında gruplandırılabilir:
Eğitim
ve Kültür Hizmetleri
Fin belediyeleri, benzer ülkelere göre eğitim konusunda geniş yetki ve
sorumluluklara sahiptirler. Dokuz yıllık "Genişletilmiş İlköğretim" ve üç yıllık
flOrtaöğretim" okullarını yapmak ve yürütmek, belediye görevidir. Bdediyeler
bu görevi ücretsiz yürütmektedirler. Ayrıca ilköğretim okullarında kitap ve yar­
dımcı ders materyali ve bütün okullar için toplu ulaşım araçları ile öğle yemek­
leri ve sağlık hizmetleri de ücretsizdir.
Belediyeler örgü n öğrenim kurumları yanında yetişkinler ve meslek eğitimi
için de okullar ve kurslar açmakta ve halkın geniş ölçüde yararlandığı "kütüp­
hane" hizmeti de vermektedir. Belediyenin kurduğu tiKültür Kuruıun aracılığı ile
ÇAGOAŞ YEREL YÖNETIMLER
76
doğrudan doğruya velveya gönüllü kurulu§ların da i§birliği ile kültürel değerlerin
korunması ve geli§tirilmcsi için de çok çe§itli hizme.tler yürütülmektedir.
Hem§ehrilerin bo§ zamanlarının değerlendirilmesi için belediyeler çe§itli
tesisler kurmakta ve programlar uygulamaktadırlar. Gençlere dönük benzer hiz­
metlerle, spor etkinliklerinin desteklenmesi ise, 1980 yılında yapılan düzen­
lemeyle belediyelerin zorunlu görevleri arasına girmi§tir. Bu amaçla belediyeler
spor kulüpleri kurmakta, gerekli altyapı tesislerini olu§turmakta, uzman per­
sonel çalı§tırmakta, spor alanında etkinlikleri olan gönüllü kurulu§ları destekle­
mektedirler.
Sağhk
Hizmetleri
Temel halk sağlığı hizmetleri ile, uzmanlık alanlarında kimi sağlık hizmet­
lerinin yürütülmesi, belediyelerin ana görevlerinden birisini olu§turmaktadır.
Temel halk sağlığına ilişkin hizmetler için belediycJer büyüklüklerine ve
akçaJ güçlerine ko§ut olarak "Sağlık Merkezleri" kurmakta, ambulans, di§ sağlığı
ve koruyucu hekimlik hizmetlerini de kapsayacak biçimde sağlık hizmetlerini ilk
a§amada bu düzeyde yürütmekte, daha örgütlü ve uzman tabip gerektiren hiz­
metler için, belediye birlikleri aracılığı ile olu§turdukları bölge hastahane­
lerinden hem§ehrilerin yararlanmasını sağlamaktadırlar. Akçal durumu cJveren
bcJcdiyeler, tam te§ekküJlü hastahaneler kurabilmektedirler.
Belli uzmanlık alanları için (kalp-damar, ruh hastalıkları gihi) özel sağlık
hizmetini belediyeler, kurdukları biriikiere bağlı hastahaneler aracılığı ilc yürüt­
mektedirler .
Belediyelerin sağlık hizmetlerinin halka yakla§tırılması amacıyla gezici sağ­
birimleri aracılığı ilc topluma, yaşlılarla, özürlülere kendi evlerinde hizmet
sunumunun yaygın olduğu görülmektedir.
lık
Belediyeler sağlık hizmetlerini, çok azı dı§ında, topluma ücretsiz olarak
Temel yetki ve sorumluluğu bcJediyelerce üstlenilmi§ olan halk
sağlığı hizmetleri alanında merkez yöneıimi, hizmetle ilgili temel ilkeleri ve stan­
dartları belirlemekte, gereken durumlarda belediyelere yardım sağlamaktadır.
sunmaktadır.
Son yıllarda belli konularda (ambulans hizmeti, röntgen, di§ sağlığı gibi)
belediyelerin sağlık alanında söz1c§me ilc özel kesimin hizmetlerinden yararlan­
dıkları da görülmektedir.
SosyallIizmetler ve Sosyal Yardım
Sosyal yardım yasası ve kimi özel yasalar aracılığı ile belediyelerin, çe§itli
türde sosyal yardım hizmetlerini yürütmcJeri zorunlu kılınmı§tır. Bu hizmetler
arasında ülkede ya§1ı nüfusun giderek artmasına ko§ut olarak yaşlılar için özel­
likle kendi evlerinde yürütülen sosyal hizmetlerin yoğunluk kazanmı§ olduğu
görülmektedir. Belediyelerin sosyal hizmet görevlileri bu tür hizmetler çer­
çevesinde bakacak kimseleri olmayan yaşlıların evlerini düzenli olarak ziyaret
ÜLKE ÜLKE YEREL YÖNETıMLER
77
ederek evlerin temizlenmesi. Y3§lıların bireysel temizliğinin yapılması. ifaçlarının
verilmesi, beden egzersizlerinin yapılması, gazete ve kitap okunması, vb. hizmet­
leri yürütmektedirier. Benzer hizmetler, çok çocuklu ailclerde çocukların yetiş­
tirilmesi, aile yaşamı ile ilgili danışmanlık sağlanması biçiminde verilmektedir.
için
Ev ziyaretleri dışında gereksinimi olan ailelerin üç yaşın altındaki çocukları
tüm çocukları için yuva hizmeti verilmesini yasalar zorunlu kılmıştır.
kreş,
Ayrıca
işletilmesi
alkol ve uyuşturucu bağımhları ve özürlüler için
de belediyelerin zorunlu görevleri arasındadır.
bakımevleri
kurulup
Sosyal hizmetler kapsamında belediyeler hemşehrilere yasal konularda
hizmeti vermek, çiftçilerin tatil yapmak istemeleri durumunda, gerek­
sinimleri varsa, tarım ve hayvancılık işlerinin aksamaması için, çirtliklerinde
çalışacak personel bulmak gibi hizmetleri de yürütmektediricr.
danışma
Çocuklara, gençlcre ve ailelere yönelik olarak belediye sosyal hizmet
yürütülen hizmetler ücretsizdir. Bunların dı§ındaki kimi hfzmetler
için uygun ücretler alınmaktadır.
uzmanlarınca
Belediyeler Finlandiya 'da ulusal sosyal güvenlik işleri ilc ilgili kimi hiz­
metleri de bu hizmetten sorumlu merkezi kuruluş adına yürütmektedirJer.
Yaşam Koşulları, Çevre ve Kamusall)üzene İlişkin Hizmetler
içinde hemşehriler için uygun ve nitelikli yaşam koşul­
ve konut yapımı için gerekli altyapının ve öteki gerek­
sinimlerin hazırlanması, belediyelerin sorumluluğunda olan hizmetlerin başında
gelmektedir. Belediyelerin bu amaç doğrultusunda yürütmekte oldukları hiz­
metler şöyle özetlenebilir:
Belediye
sınırları
larının oluşturulması
....iziksel Planlama: Belediye sınırları içindeki arazi kullanımının hiçim ve
belirlemeye yönelik fiziksel planlama yapma yetkisi, belediyelere
aittir. Bu yetkinin, gene bCıediyelerce oluşturulan bölgesel planlama birliklerinin
yaptıkları bölge arazi kullanım planları ilc uyumlu olması gerekmektedir. Bele­
diyelerin bu yetkilerinin kullanımı, yasalara uygunluk açısından, merkez yöneti­
mince denetlcnmekıedir.
koşullarını
Altyapı:
Caddelerin, yolların yapımı, bakımı, içme-kullanma suyu sağ­
kanalizasyon, arıtma tesisleri, katı atık toplanması ve yok edilmesi, kent
temizliği, toplu taşım, parklar-bahçeler, enerji üretimi gibi klasik belediye hiz­
metleri yanında günümüzde kimi belediyelerin telefon ve kablolu televizyon hiz­
metlerini yürütmekte oldukları da görülmektedir.
lanması,
Kamusal Güvenlik: Bu alanda belediyeler yangın söndürme, kurtarma ve
kimi sivil savunma hizmetlerini yürütmektedirier.
ve
Çevre Koruma ve Geli§tirme: Belediyeler su, hava ve katı aıık kirlenmclerini
önleyici çalışmaları yürütmekten sorumludurlar. Ayrıca doğanın
gürüıtüyü
78
ÇAGOAŞ YEREL YÖNEıiMLER
hozulmuş
dengelerini düzeltmek yanında, çevreyi geliştirmek için önlemler al­
mak da belediyenin görevidir.
Çe§itli Görevler
Tüketiciler için danışma hizmeti, işsizliğin önlenmesine, tarımın ve orman­
cılığın gelişmesine yardım, alkoııü içkilerin satış ve tüketiminin denetlenmesi,
yasalarla zorunlu belediye hizmetleri olarak belirlenmiştir. Belediyeler bunlar
yanında sınırları içinde ticaret ve endüstrinin gelişmesi için her türlü yardım sağ­
layıcı çalışmaları da, isteğe bağlı görevler çerçevesinde yürütmektedirler.
BELEDİYENiN ORGANLARı
Geniş görevalanları, yeterli akçal kaynakları ve tartışmasız yürütme yet­
kileri ilc bclirgenleşen gerçek yerel yönetim kurumu özeııikleri dikkate alındı­
ğında bizim belediyelerimizden çok farklı niteliklere sahip olan Fin belediye­
lerinin bir başka farklı yanını, kuruııara ve komisyonlara dayalı bir yönetim yapı­
sına ve tarzına sahip olmaları oluşturuyor.
Fin belediyelerinin karar organı güçlü bir belediye meclisidir. Yürütme yet­
kisi ise meclisin oluşturduğu bir yürütme kuruluna bırakılmıştır. Bu genel yetkili
yürütme kurulu dışında, onunla çeşitli yöntemlerle ilişkisi kurulmuş deği~ik bir­
çok kurul ve komisyonlar da belediye hizmetlerinin yönetiminde yürütme yetkisi
kullanmaktadırlar. Fin helediyelerinde bizim belediye başkanlarına benzeyen
doğrudan seçilmiş, güçlü bir belediye ba~kanının .mevcut olmaması ilginçtir.
Meclis tarafından atanan bir kent yöneticisi ise, yalnız günlük yönetim i~lerinden
sorumlu bir belediye personelidir. Yürütme işlevine egemen temelorgan,
"Belediye Yürütme Kurulu"dur. Aşağıda, anılan organların görevleri ve yetkileri
özetlenmektedir:
Belediye Meclisi: Meclis dört yıl için, doğrudan hemşehrilerce seçilen üye­
lerden oluşmaktadır. Üye sayısı, belediyenin nüfusuna göre, 17-85 arasında de­
ğişmektedir. Meclis ba~kanı ve yardımcıları, bir yıl için seçilmektcdir. Meclisin
görevleri; belediye işleri ile .ilgili yönetmelikleri yapmak, yürütme organı ve yö­
netim birimlerinin çalışmaları ile ilgili ilkeleri ve kuralları belirlemek, personel
kadrolarını olu~turmak, seçimlik görevler için seçimleri, önemli görevler için
atamaları yapmak, belediye bütçesini onaylamak, borçlanma, fon oluşturma
kararları vermek, mali denetçilerin raporlarını görüşerek karara bağlamak, bele­
diyenin sektörel planları ile arazi kullanım (imar) planlarını onaylamak, belediye
gelir vergisi oranları ile hizmetlerden alınacak ücretleri ve harçları belirlemek
biçiminde özetlenebilir. Meclisin bir önemli görevi de, profesyonel bir yöneticiyi,
belediye yöneticisi (city manager) olarak atamaktır. Benzer uygulamaya sahip
ülkelerden farklı olarak Fin belediye yöneticileri meclis tarafından, herhangi bir
süre ile sınırlı olmadan göreve atanmaktadırlar. Yönetici, meclisin kararlarının
yaşama geçirilmesini sağlamak, belediye hizmetlerinin yürütülüşünde eşgüdümü
gerçekle~tirmek, yönetsel etkililiğin ve verimliliğin sağlanmasını gözetmekle
görevlidir ve yürüttüğü hizmetler bakımından meclise karşı sorumludur.
ÜLKE ÜLKE YEREL YÖNETIMLER
79
Belediye Yürütme Kurulu: Belediye meclisi kendi üyeleri arasından ya da dı­
en az yedi üyeden oluşan bir yürütme kurulunu, iki yıl için seçmektedir.
Kurulun başkanı ve yardımcıları da meclis tarafından belirlenmektedir. Meclis
başkanı, yürütme kurulu toplantılarına, oy hakkına sahip olmad<\n, katılabil­
mektedİr. Yürütme kurulunun başhca görevleri; belediye hizmetlerinin yürütüı·
mesinİ yönlendirmek, belediye çıkarlarını korumak ve temsil etmek, meclisin
kararlarının uygulanmasını sağlamak, meclisçe ele alınacak ve karar verİlecek
konularla ilgili hazırlıkları yapmak, belediyece kurulan çeşitli komisyonların
çalışmalarını gözetmek ve denetlemektir. Bu yetkileri bağlamında değerlendiril­
diğinde Fin belediyelerinde yürütme işlevinde ağırlığın, yürütme kurullarında
olduğu görülmektedir.
şarıdan
Komisyonlar ve Yönetim Kurulları: Fin belediyelerinde yürütme işlevi, yü­
rütme kurulları yanında çeşitli komisyonlar ve kuruHarca paylaşılmaktadır. Bu
komisyonların kimilerinin kurulması yasalarla zorunlu kılınmıştır. Bunlar dışın­
dakileri kurup kurmamakta, belediye meclisIeri özgürdürler. Komisyonların ve
kurulların üyeleri, belediye meclislerince, çoğunlukla meclis dışından, dört yıl
için seçilmektedir. Çeşitli hizmetler için kurulan komisyonları yürütme kurulu
yakın denetimde tutmakta, komisyon kararları kurul tarafından veto edilebil­
mckte ve değiştirilcbilmektedir. Komisyonlardan başka belediye meclisieri
(okuHar, hastahaneler, çocuk yuvaları gibi) belli belediye kuruluşlarının yöneti­
minden sorumlu olmak üzere bu kuruluşlar için yönetim kurulları da oluştur­
maktadır. Bu kurullar genelde hizmetle ilgili komisyona doğrudan hağlı olarak
görev yapmakta, belediye yürütme kurulunca dolaylı olarak denetlenmekte­
dirler.
BELEDİYE GELİRLERi
Fin belediyeleri gelirlerini; belediye vergileri, hizmetler karşılığı alınan üc­
retler ve harçlar, devlet yardımları ve borçlanma yoluyla sağlamaktadırlar.
Belediye Vergisi: Belediyeler bireysel ve kurumsal gelirlerden vergi alma
yetkisi ile donatılmışlardır. Vergi oranı belediye meclislerince saptanmakta, ver­
gi toplama ve yönetimi işleri merkez yönetiminin taşra örgütünce yürütülmek­
tedir. Belediye vergisi oranının saptanması önemli siyasal süreçlerden birisidir.
Dolayısıyla vergi oranları, belediyeden belediyeye değişmektedir. Günümüzde
uygulanmakta olan oranlar, % 15-20 arasındadır. Fin belediyelerinin gelirlerinin
yaklaşık %40'ınl belediye vergisi tahsilatı oluşturmaktadır.
Ücretler ve Harçlar: Temel belediye hizmetlerİ ile sosyal nitelikli hizmetler,
özellikle sağlık hizmeti ile eğitim ve kültür hizmetleri, belediyelerce hemşeh­
rilere, ilke olarak, ücretsiz sunulmaktadır. Bu hizmetlerden (kreş ve bakım­
evleri, huzurevieri gibi) kimileri için sınırlı ücretler alınmasına yasalar izin ver­
mektedir. Su, elektrik, toplu taşım ve telefon hizmetleri için meclislerce karar­
laşıırılan tarifelere göre ücret alınmaktadır. Harçlar, belediyenin verdiği kimi
izinIerde söz konusu olmaktadır. Resim ve harçların belediye gelirleri içindeki
payı % ı 6 dolaylarındadır.
ÇAOOAŞ YEREL YÖNETıMLER
Borçlanma: Belediyeler kısa ve uzun vadeli borçlanmaya ba~vurabilmekte­
dirier. Belediyelere kredi. serbest piyasa finans kurumları tarafından sağlanmak­
tadır. Her belediye borçlanma politikasını kendisi belirlemektedir. Belediyelerin
hütçe toplam rakamlanna göre ortalama borçlanma oranları yıllık % 15 dolayın­
dadır.
Merkez Yönetiminin Yardımlan: Merkez yönetimince belediyelere üç tür
yardım yapılmaktadır.
Giderlerin payla~ımı amacıyla yapılan yardımlar, yasal
düzenlemelerle belediyelerin zorunlu görevleri arasına alınan hizmetlerin gider­
lerine, merkezin katkıda bulunmasına olanak sağlamaktadır. Merkez yönetimi
belediyelerin belli projelerinin yürütülmesine de yardım etmektedir. Üçüncü tür
yardım, genel olarak yapılan yardımlardır. Merkez yönetiminin belediyelere yap­
tığı yardımlarda nesnel ölçütlerle davranılmasını sağlamak amacı ilc önlemler
ahnmı~tır. Bunlann ba~ında belediyelerin akçal güçleri bakımından gruplan­
dınIması gelmektedir. Bu hağlamda belediyeler on gruba ayrılmı~ bulunuyorlar.
Uygulanan aynntılı ölçütlerle, belediyeler arasında siyasal nedenle,rle ayırım ya­
pılmadan, yardımların hakça dağıtalmasına özen gösterilmektedir. Belediyelerin
merkez yönetiminden sağlaJıkları yardım, bütçelerinin % 15-25'i arasındadır.
Yukarıdaki açıklamalar.
Fin belediyelerinin akçal bakımdan merkeze ba­
olmadan, belediye hizmetlerinin finansmanını, siyasal sorumluluğunu üst­
lenerek çok geni~ ölçüJe öz kaynaklan aracılığı ile sağladıklarını açıkça göster­
mektedir.
ğımlı
BELEDİYE GillERLERi
Finlandiya'da belediyeler üstlendikleri çok sayıdaki hizmete ko~ut olarak,
kamusal kaynakların önemli bir oranını gider olarak harcamaktadırlar. Aynca
genel eğilim belediye görevlerinin giderek artması yönünde olduğu için, belediye
harcamaları da zaman içinde aynı oranda yükselmi~ bulunuyor.
Çizelge 3'teki belediyeler ve birliklerinin hizmet harcamalarının GSUH
i,çindeki ve merkez yönetimi harcamalarına göre oranları. bu durumu açıkça gös­
termektedir.
Çizelge 3 Gayri Safi Ulusal Hasala İçinde Yerel Yi,netim ve Merkez Yönetimi Haramalarının Payı (%) Yd
1960
1975
1980
1983
1986
Belediyeler ve Belediye
Birlikleri
Merkez YUnelimi
5.5
3.8
8.8
10.0
10.9
11.0
4,6
4.5
4.8
4.7
ÜLKE ÜLKE YERELYÖNETIMLER
81
Finlandiya'da belediyeler gelirlerinin çoğunluğun u cari harcamalar için kul­
lanmaktadırlar. Cari harcamaların toplam harcamalar içindeki payı giderek art­
makta, yatırım harcamaları da azalmaktadır. Bunun nedeni Fin kent ve kasaba­
laranda temel yerel hizmetler için gerekli altyapıların ve tesislerin tamamlanmı§
olmasıdır. Yeni ve/veya artan hizmetler için gerekli yatırımlar da çok büyük
harcamalara neden olmamaktadır. Çizelge 4'te Fin belediyelerinin cari ve
yatırım harcamalarının miktarları ile yıllar içindeki oranlara görülmektedir.
Çlzelge4 Belediye Cari ve Yatınm Harcamalan (Milyon FM) Yıl
1974
1976
1978
1980
1982
1984
1986
Cari
llarcamalar
9,124
15,042
24,300
31,981
43,184
55,100
69,092
.,
Harcamalan
.,
70.16
73.37
79,47
78,78
80,38
81,66
82,45
3,881
5,460
6,278
8,613
10,538
12,371
14,701
23,84
26,63
20,53
21,22
19,62
18.34
17.55
Vatınm
Toplam'
lIarcama
13,005
20,502
30,579
40.595
53,722
67,472
83.793
Belediyeler hizmet alanları içinde en çok harcamayı sağlık, sosyal yardım ve
eğitim hizmetleri için yapmaktadır1ar. Bununla birlikte bu alanlarda temel yatı­
rımların yapıJmı~ ve gerekli tesislerin kurulmuş olması nedeniyle harcamalarda
yıllar içinde, göreceli olsa da, bir azalma dikkati çekmektedir. Buna karşılık
kentte çağdaş ya~amın gerektirdiği diğer alanlardaki hizmetler için harcamalarda
artış söz konusudur. Çizelge 5'te belediyelerin hizmet alanları bağlamında
yaptık1arı harcamaların on yıllık bir dönem içindeki durumu verilmektedir.
Çizelge 5
Ana Hizmet Alanlarında Belediye Harcamalan (Milyon FM)
.,
Hizmet Alanlan
1974
.,
1976
1971
1980
Yönetsel fHzmeller
Kamu Düzenİ Hizmetleri
Saghk ı Iizmetleri
Sosyal Yardım Hiz.
Egitim ve KOltür lliz.
Ta~ınmazıar Giderleri
Çe~itli i lizmellcr
428
318
1,644
1,567
2,981
464
429
5.47
4.06
20,99
20.01
38.06
5.92
5.48
72')
510
2,466
2,789
4,991
765
846
955
658
3,183
3,934
6,796
1,261
5,764
1,302 1,823 2,252 4.55
766
985 1,170 2.37
4,245 6,001 8,731 17.66
5,222 7,356 10,357 20.94
8,787 11,575 14,122 28.55
1,736 2,324 2,793
5.65
7,817 8,770 10,031 20.28
1982
1914
BELEI)İYE PERSONEI..İ
Belediyeler ve birJiklcri,Finlandiya'da merkez yönetimi personelinin iki ka­
tmdan çok personel çaJı~tırmaktadırlar. Bu durum Çizclge 6'da görülmektedir.
82
ÇAGDAŞ YEREL YÖNETiMLER
Çizelge 6 Kamu Görevlilerinin Sayısı (1988) Merkez Yönetimi
Yerel Yönetimler ve Birlikleri
Toplam
215.000
468.000
68J.OOO
Finlandiya'da belediyeler için ortak bağlayıcı bİr personel yasası yoktur.
Personel hakları, görevleri, çalışma koşulları vb. konular, belediye ile çalışanlar
arasında, yasaların koyduğu temel kurallar çerçevesinde, sözleşmelerle belirlen­
mektedir. Sözleşmelerde belediyeleri ve çalışanları temsil etmek üzere çeşitli
kuruluşlar oluşturulmuştur.
MERKEZ YÖNETİMİ. BELEDİYE İLİşKİLERİ
Finlandiya belediyeleri görevler, yetkiler ve akçal kaynaklar açısından Avru­
en güçlü belediyeleri arasında sayılmaktadır. Belediyelerin bu nitelikleri,
merkez yönetimi ile ilişkileri açısından da geçerlidir. Finlandiya'da helediyeler
yönetsel özerklikten yararlanmaktadırIar. Bu anlayışın gereği olarak merkez
yönetiminin belediyeler üzeri nde "yerindelik denet imi" (yönetsel vesayet) yetkisi
yoktur. Belediyeler merkez yönetimince çalışmalarının ve işlemlerinin "hukuka
uygunluğu" açısından denetlenmektedirler. Ayrıca yasal görevlerini yerine getir­
meyen belediyelere merkez yönetimi para cezası vermek gibi yaptırımlar uygu­
lama yetkisine sahiptir. Ancak bu denetimlerin tümü için son söz kuşkusuz yargı
organına aittir. Belediyelerin hukuka aykırı eylem ve işlemlerine karşı yönetsel
yargıya başvurma yetkisi yurttaşlar yanında merkez yönetimine de tanınmıştır.
pa'nın
Yerel nitelikli tüme yakın hizmetler için sorumlu ve yetkili olma, bu hiz­
metler için gerekli finansmanı geniş çapta kendi girişimleri ilc öz kaynaklarını
harekete geçirerek sağlama ve merkezin yerindelik denetimine tahi olmama
özellikleri, yukarıda da değinilmiş olduğu gibi Finlandiya belediyelerini güçlü ve
demokratik belediyeciliğin haşarılı örnekleri arasına sokmuş bulunuyor.
Kentlerin ve kasabaların yönetiminde tek sorumlu ve yetkili kurumlar ol­
belediyeleri de bu sorumluluğun bilinci içinde çalışmaya zorlamaktadır.
Tüm ilke ve kurumları ile yürürlükte olan demokratik yaşam biçiminin sağladığı
olanaklar yanında halk katılımı için alınmış olan önlemlerin de etkİsi ile bilinçli,
duyarlı, gereğine göre ters yönlü ya da eş yönlü tepkileri ile belediyeyi sürekli
etkileyen bir hemşehrilik olgusu da belediyeleri öz kaynaklarını en iyi biçimde
kunanmaya, etkili ve verimli bir kent yönetimi gerçekleştİrmeye zorlamaktadır.
maları,
Gerçek belediyeciliğin temeli olan bu özelliklerin artık Türk belediyeciliği­
ne de ka:t.andırılması zamanı gelmedi mi? Fin belediyeleri örneğinin bu açıdan
ışık tutucu olmasını dilemekle yetinelim.
ÜLKE ÜLKE YEREL YÖNETIMLER
83
KAYNAKÇA
The Association of Finnish Cities· and The Finnish Municipal Association,
Finnish Local Government, (2. Bası), Vantaa, 1983.
Haikiö, Martti, A Brief History of Modern Finnlancl, Univ. of Helsinki, Lahti
Research and Training Centcr, Kirkkokatu, 1992.
Hakkamaki, Simo - Harisalo, Risto - Hoikka, Paavo, An Introduction to Local
Government Activities, Administration and Finance in Finnland, Tamperen
Yliopisto, Kunnalisteiden Laitos, Tampere 1988.
Harlof, Eilccn Martin, The Structure of Local Government in Europe,
International Union of Local Governmcnt (IULA), The Hague, 1987.
Humes, Samuel - Martin, Eileen, The Structure of Local Government, IULA, The
Hague, 1969.
Rahikainen, Marjatta (ed.), Austerity and Prosperity: IJerspectives on Finnish
Society, Univ. of Helsinki, Lahti Research and Training Center,
Kirkkokatu, 1993.
Vataja, Pentli, "Die Selbstveıwaltung dcr Gemcinden in Finnland", Quarterlyof
Local Government Science, No. 3, 1982.